Хвiлiн празь дзесяць, пабачыўшы ў дзьвярох унука - цэлага i жывога - стары яшчэ раз перахрысьцiўся i, без шкадаваньня, аддаў Мiколу сто тысяч адной паперкай - апошнiя грошы, якiя былi ў хаце.
Вечарам у хату завiтаў яшчэ адзiн госьць - Данiк Крываблоцкi. Данiк той, немалады ўжо, сiвагаловы мужчына, працаваў у цэху шырспажыву. Вырабляў помнiкi з мармуровай крошкi, ляпiў барэльефы памерлых адстаўнiкоў i, вядома ж, убачыўшы бюст з адбiтым носам, тут жа зайшоў у хату, каб прапанаваць свае паслугi.
... За вокнамi ўжо сьвятлела, а на кухнi ўсё яшчэ гаманiлi i здушана мацюкалiся.
- Калян... ты хоць ведаеш... з кiм маеш справу? - п'яным голасам пытаўся Данiк Крываблоцкi i, пасьля страшэнна працяглай паўзы, адказваў: - Ты маеш справу з прафэсiйным скульптарам.
Калян доўга i неразборлiва мыкаў, потым чхнуў - ды так хвацка, што абудзiў Гасюту; Гасюта ў сваю чаргу таксама мыкнуў, але тут жа суняўся й на кухнi чарговым разам бразнулi шклянкi.
- У Гасюты.. i галава не трымаецца... на стол падае, - прабубнеў Крываблоцкi i ўжо ўцямным голасам працягваў: - Карабейнiкаву помнiк бачыў?.. За дзень зьляпiў... Зяць карабейнiкавы прыехаў, паглядзеў - даў стольнiк i яшчэ пяць "зялёных" наверх... Кажа: - Кiдай усё, прыяжджай да нас у Пiцер табе цаны ня будзе... - на кухнi зацурчэла гарэлка i Мiкола, расьцягваючы зыкi, прасiпеў: - А но-ос?
- Алебастравы прыляплю... Будзе лепей, чым твой... - выгукнуў Крываблоцкi, хлопцы чокнулiся i ў гэты момант штосьцi масыўнае i важкае абрынулася на падлогу.
Дзед Трахiм адсунуў фiранку. На падлозе, нязграбна раскiнуўшы рукi, ляжаў упiты Гасюта.
- Каб вас парвала ад той гарэлкi, - азваўся стары i з вохканьнем кульнуўся на левую бачыну.
Пад самую ранiцу хата напоўнiлася нялюдзкiм храпам. На кухнi, падклаўшы пад голаў палена, хроп Гасюта, а ў сьвятлiцы дзерлi тхара Мiкола з Крываблоцкiм. Данiк зь Мiколам спалi нiжнiкам, пры гэтым унук часьцяком падбрыкваў правай нагой, бiў Крываблоцкаму пяткай у лабешнiк; скульптар на кароткi мiг ацiхаў, мыляў вуснамi i пачынаў храпцi зь яшчэ большым натхненьнем. I вось, калi Данiк схрапянуў ужо зусiм ашалела, i дзед Трахiм панурыў руку пад тапчан, шукаючы - чым запусьцiць у храпуна, на падворку пачулiся крокi i нехта дробна пастукаў у шыбу.
- Цi ў вас мая п'янтосiна? - крыкнула гасютава жонка i ад таго крыку забрахаў суседзкi сабака, а Данiк з унукам пакiнулi храпцi i зморана застагналi.
Падняла мужа Гасюцiха даволi хутка: плюснула зь вядра халоднай вады, а потым, мацюкнуўшыся, агрэла небараку паленам. Удар атрымаўся глухiм, але хвацкiм. Дзед Трахiм, лежачы за фiранкай, уражана залыпаў вачыма, а Данiк зь Мiколам стаiлi дых i з жаласьлiвым гукам выпусьцiлi паветра.
Гасючысiны праклёны зацiхлi на другiм канцы вулiцы, навакольныя сабакi збрахалiся да сiпу, залезьлi ў будкi, i змучаную дзедаву душу падхапiў i панёс па сваiх цёмных лябiрынтах доўгачаканы, а таму чуйны i замарачны сон.
Прысьнiлiся дзеду паховiны Сталiна. Спачатку ў сьвядомасьцi нарадзiлiся зыкi: гуд золкага ветру ў разьбiтых вокнах дэпо, лясканьне жалобных сьцягоў над галавою, галасiсты, з засопленым прыдыханьнем, плач дырэктаравай жонкi. Трахiм страсянуў ува сьне галавою i тут жа ўбачыў стрыжаныя патылiцы, чорную зеўру гучнагаварыльнiка i заплаканую начальнiцкую жонку.
- Мiканор... як жа мы цяпер... безь яго?.. - здушана галасiла кабецiна, уткнуўшыся лобам у пагон мужавага шыняля.
- Капа, нам усiм цяжка... - мармытаў начальнiк дэпо, неадрыўна пазiраючы ўгору - туды, дзе завiхалiся ўвiшныя вераб'i i дзе вiсеў бляшаны рупар гучнагаварыльнiка.
Трахiм аглядзеў краем вока натоўп i зьнерухомеў ад нечаканасьцi. Праваруч, у атачэньнi паравозьнiкаў, стаялi Мiкола з Гасютам. Абое былi на ладным падпiтку, абое смалiлi папяросы i задаволена пасьмiхалiся, падставiўшы золкаму ветру свае - Мiкола малочна-белыя, а Гасюта пракурана-пажоўклыя - зубы.
"Божухна, заберуць!"- мiльганула падспудная думка i ў гэты момант бляшаны рупар крактануў, вераб'i разам узьнялiся ў паветра i навакольле напоўнiў хрыпучы левiтанаўскi голас:
- Пайшоў з жыцьця прадаўжальнiк вялiкай справы Ленiна, друг i настаўнiк працоўных усяго сьвету... - Левiтан зрабiў паўзу, за сьпiнай - раней часу загуў ды асекся паравозны гудок i чыйсьцi знаёмы голас пакутлiва выдыхнуў: Фу, бляць, як цяжка...
Стары разьмежыў павекi. Уваччу паплыла, а потым замёрла на месцы квяцiстая фiранка.
- Ой, бляць, як цяжка! - застагнаў Данiк Крываблоцкi i Трахiм адхiнуў фiранку.
Гадзiньнiк на кухнi паказваў палову дзесятай.
- Памiраю... сэрца спыняецца... - чародным разам выдыхнуў Данiк i з вохканьнем скiнуў на падлогу нягнуткiя ногi.
Сэрца ў Крываблоцкага, вiдаць, i сапраўды спынялася, бо Данiк быў белым як палатно, а нiжняя скiвiца безупынку калацiлася.
"Каб не памёр, халера на яго", - падумаў стары i, апанаваны трывожнымi думкамi, палез пад тапчан, дзе яшчэ з пазалеташнiх Калядаў была прыхаваная пляшка "чарнiла".
... Данiк пiў "Водар мяты" нагбом, з рыльца, а выпiўшы поўбутэлькi задаволена адрыгнуў i гукнуў праз плячук: - Гасюта!
- Сышоў... яшчэ зранку, - гукнуў дзед Трахiм i, сьцiшыўшы голас, дадаў: П'юць, пакуль на падлогу ня зваляцца.
III
Дзесьцi праз гадзiну, а мо й раней Данiк iзноў увалiўся ў хату.
- Дай... - неакрэсьлена выдыхнуў госьць, зь нецярплiвасьцю страсянуўшы рукамi.
- Чаго табе даць? - не зразумеў Трахiм.
- Ну гэты, як яго?.. - Краваблоцкi скрывiў гiмору, крутнуў пальцамi гэткiм рухам звычайна ўкручваюць лямпачкi - i з шумам увабраў паветра, згадваючы - як называецца тое, што яму трэба. - Ну гэты... во, - госьць тыцнуў пальцам у кут i дзед Трахiм уражана крутнуў галавою.
- Табурэт табе трэба, цi што?
- А во-во... табурэт, - прасьвятлеў з твару Крываблоцкi.
Данiк падхапiў табурэтку, зiрнуў на Мiколу, якi й дагэтуль ляжаў на канапе, пакутуючы з пахмельля, i выкулiўся з хаты.
- Зусiм мазгi прапiў, - уздыхнуў стары. Ня ведаючы - чым заняць рукi, Трахiм спачатку схапiўся за венiк, потым запiхнуў у торбу пустыя бутэлькi, нарэшце, адчынiў вакно i ўпусьцiў у пракураную хату сьвежае паветра.
На двары з ашалелай зацятасьцю цвыркалi вераб'i, на суседняй вулiцы гарлалi пеўнi, непадалёку ляскатаў трактар - няйначай, гасютавы, - i да ўсiх тых суладных зыкаў далучалася звонкае i разам з тым непрыемнае шаргаценьне. Гэта Данiк, узьбiўшыся на табурэт, раскеўзваў кельняй па камлызе нейкую шэрую глiну.