Але як жа яму цяпер, калі немагчыма і забіць? Ён мог толькі забіць сябе, але ён ужо быў дрэнны ваяка з немцамі. Як бы ён ні цешыў сябе ды і Піваварава, як бы ні пяўся да дзеяння, ён не мог не разумець, што з прастрэленымі грудзьмі ён не ваяка.
Тады што ж — ціха памерці ў гэтай лазні?
Не, толькі не гэта! Гэта было жахліва, агідна, амаль подла ў адносінах да сябе, да гэтага байца, якога ён таксама асуджаў на пагібель, у адносінах да ўсіх сваіх. Пакуль жывы, ён гэтага сабе не дазволіць.
Ён нават спалохаўся ад гэтай недарэчнай думкі і прахапіўся з кароткага забыцця. Трэба было нешта прыдумаць, штосьці зрабіць, магчыма, зрабіць зараз жа, не трацячы ні адной хвіліны жыцця, бо пасля можа быць позна...
Кідаючыся ў ліхаманкавых думках, ён доўга, пакутліва перабіраў усе магчымыя варыянты для паратунку і не знаходзіў нічога. Тады зноў наступіла знямога, абыякавасць, гатоўнасць цярпліва чакаць да ночы.
«Праклятая вёска! — каторы ўжо раз паўтараў ён сабе.— Яна яго загубіла. I трэба было так недарэчна наткнуцца на гэтага фрыца, які падняў крык, улезці ў перастрэлку, атрымаць кулю ў грудзі... Але ўсё ж нешта там ёсць. Гэтая цемра і сцішанасць, несумненна, былі штучныя, падтрыманыя строгай дысцыплінай, немагчымай без цвёрдай улады вялікага начальства. Зноў жа антэны... Хутчэй за ўсё там размясціўся нейкі вялікі, можа нават армейскі, іх штаб, бо ў глыбокім тыле маленькага штаба не будзе. Як дарэчы было б нанесці па ім ўдар! Але як нанясеш? Самалёты цяпер не лятаюць, а настане добрае надвор’е — тады шукай яго, як гэтую распраклятую базу боепрыпасаў...»
Яму не шанцавала ў самым пачатку, а ў канцы тым болей. Калі б не гэта раненне, якое, па сутнасці, загубіла яго, ужо што-небудзь ён бы напэўна прыдумаў. Можна было б наладзіць засаду, узяць языка... А цяпер як возьмеш? Цяпер яго самога можна ўзяць замест языка, хіба што карысці ад яго будзе нямнога. Зрэшты, пакуль ён жывы і ў яго ёсць граната, якой хопіць для абодвух і для гэтай вось лазні,— яго ім не ўзяць. Відаць, на гранату цяпер уся іх надзея.
Але ішоў час, а іх ніхто не трывожыў у гэтым цесным і цёмным сховішчы наводшыбе ад вёскі. Півавараў цяпер болей стаяў за прасценкам, зрэдку каменціруючы тое, што ўдавалася згледзець праз шчыліну. Але вось ён сціх, мабыць, нічога асаблівага там не было відаць, і лейтэнант раптам запытаўся ціха:
— У цябе маці ёсць?
Мабыць, гэта было дзіўнае ў іх становішчы пытанне, і Півавараў не зразумеў.
— Га? Што вы сказалі?
— Маці ў цябе ёсць?
— Ёсць, а як жа.
— I бацька?
— Не, бацькі няма.
— Што, памёр?
— Ды так,— няпэўна адказаў Півавараў.— 3 маці жыў. Калі б яна ведала, як нам тут! Во было б страху!..
— Харошая мама?
— Ну,— проста пацвердзіў баец.— Я ж у яе адзін. Бывала, усё для мяне.
— Адкуль родам?
— Я? 3-пад Пскова. Ёсць такі гарадок Порхаў, можа чулі? Там жыў. Мама ў школе настаўніцай рабіла.
— Кажаш, шкадавала?
— Ну. Яшчэ як! Проста смешна было. 3 хлопцамі калі падурэю — трагедыя. Сняданак не даем — трагедыя. А ўжо калі захварэю — ого! Усіх дактароў на ногі падніме, тыдзень лякарствамі карміць будзе. Смешна было... А цяпер — не смешна.
— Цяпер не смешна,— уздыхнуў лейтэнант.
— Мама золата. Я ў яе адзін, але ж і яна ў мяне таксама адна. У нас там і радні ніякай. Мама з Ленінграда сама. Да рэвалюцыі ў Піцеры жыла. Колькі мне пра Піцер расказвала! А я так ні разу і не з’ездзіў. Усё збіраўся, збіраўся. Цяпер пасля вайны хіба.
— Пэўна, пасля вайны.
— Я, ведаеце, я нічога. Я не надта: заб’юць, ну і што ж! Маці шкада...
Маці, вядома, шкада, моўчкі пагадзіўся Іваноўскі. Зрэшты, шкада і бацьку таксама. Нават такога, якім быў яго, ветэрынар Іваноўскі. Не вельмі каб добры і не надта разумны, аматар пагутарыць з мужыкамі і нават выпіць з выпадку, ён часам здаваўся занядбаным, патрапаным у жыцці няўдакам. Сапраўды, ва ўсіх былі жонкі, якія клапаціліся пра харчаванне, быт, сямейныя зручнасці, у рознай ступені, але нязменна паважалі сваіх мужоў-камандзіраў, а яны з бацькам, колькі памятаў Ігар, заўсёды жылі ў нейкіх каморках, кутках, на прыватных яўрэйскіх кватэрах, абедалі, калі і чым давядзецца: кавалкам сала, міскай капусты, кансервамі, абходзіліся адной на двух алюмініевай лыжкай. Маці сваю Ігар не памятаў і амаль ніколі не пытаўся пра яе ў бацькі; ён ведаў: варта толькі пачаць пра яе размову, як бацька не ўтрымаецца ад слёз. 3 вобразам маці была звязана нейкая сямейная драма Іваноўскіх, і сын нават не ведаў, ці была яна дзе жывая, ці даўно, можа, памерла. Зрэшты, як высветлілася потым, бацька таксама пра гэта не ведаў.