Выбрать главу

Аднойчы такой пільнай чытачкай «Роднага слова» я быў пасаромлены. Спытала: «Табе вядомы верш Купалы "Тае снег" » ? — «Нешта не прыпомню». — «На, пачытай» — І падала мне часопіс. Думаю: што ж яна знайшла ў вершы пра таянне снегу? Ого, што знайшла! Думы гаспадара свайго шнура зямелькі, які чакае вясны, што ўжо блізка. Бо тады ён:

Смела гляне на свет і на долю змянлівую, Як дагэтуль, яму не дадуцца ўжо ўзнакі Тыя сілы з усходу і захаду мсцівыя, Што даймаюць цяпер, як вужакі.

Публікацыя Леаніда Лыча «Я роднае мовы не кіну ў нядолі» (1996, №8) ніяк не магла застацца не заўважанай ёю. Вядомы навуковец абазначыў тэму артыкула вельмі інтрыгоўна: «Беларуская прэса ў перыяд акупацыі». О, колькі цікавай інфармацыі і слушных думак знайшла яна, мяркуючы па падкрэсленнях, у гэтым даследаванні! Ддя прыкладу — толькі адзін абзац: «У мэтах узгадавання нацыянальна здаровага беларуса былі распрацаваныя паводле выказаных раней думак Вацлава Ластоўскага спецыяльныя дзесяць запаведзяў. З мэтай пашырэння апошніх у народзе «Беларуская газэта» змясціла іх 6 чэрвеня 1942 г. У ліку запаведзяў былі і такія: «Шануй мову сваю родную крывічанскую, ужывай яе ўсюды і заўсёды, не папускай на зьдзек нікому»; «Памятай выслаўляць дзень сьвяты Сакавіковы»; «Не перасаджай ні маскальскае, ні польскае культуры на грунт свой народны».

На вокладцы нумара 6-га за 1998 год напісала: Конан! З клічнікам, вядома. Дзесяткі разоў за дзесяткі гадоў паставіла Ніна Іванаўна гэта прозвішча на вокладках беларускіх літаратурных часопісаў — каб помніць і не выкінуць выпадкова нумар з публікацыяй нашага знакамітага вучонага. (Яго газетныя артыкулы зберагала таксама.) Што на гэты раз прынесла ёй чытацкую радасць? Артыкул «Прыйдзіце да мяне, усе струджаныя...» З падзагалоўкам: «Ідэалы сацыяльнай: гармоніі і зямнога раю ў беларускім фальклоры». Годам раней (1997, №7) яшчэ больш падкрэсленняў і паметак-заўваг зрабіла яна на палях яго артыкула «Беларусь мая старонка, дык люблю ж яе» — пра цыклічную структуру лірыкі Янкі Купалы. Не помню, якім разам, але помню — сказала: «Вучоны сусветнага ўзроўню! Паглядзі, якія глыбіні ўздымае! Знаеш, аж страшнавата неяк. Уражанне, што чуешся перад ім круглым невукам». I яшчэ — помніцца: «Конана трэба чытаць, чытаць і чытаць — пільна-пільна, удумліва-удумліва. Гэта вялікі наш мысляр-эстэтык, літаратуразнаўца, фалькларыст, міфолаг. Дасведчанасць і глыбіня — у нас не параўнаныя».

Гэтак жа ўважліва чытала Ніна Іванаўна многія публікацыі ў расійскіх літаратурных і мовазнаўчых часопісах, — тыя, што абуджалі ў ёй прафесійную філалагічную цікавасць або давалі агульнакультурны інтэлектуальны пажытак. Так у часопісе «Вопросы литературы» (1979, №9) у артыкуле пра паэзію У. Сакалова («Я очень родину люблю») Ніна Іванаўна падкрэсліла радкі паэта: «Сочинять умел Сальери, // А слушать инших не умел». Вось у якія глыбіні паэтыкі забіралася яна ў пошуках адказу на пытанні: што такое паэзія і хто паэт? І чым мерыць талент? Гэта яе цікавіла. Паэт — той, хто «умеет слушать инших». У гэтым жа часопісе (1988, №12) яе моцна зацікавіў артыкул («критический этюд») знакамітага расійскага філосафа Канстанціна Лявонцьева «Анализ, стиль и веяние» — аб раманах Льва Талстога. Падкрэсліла думку-заўвагу вучонага: «Западные литераторы только со времен Тургенева и Толстого стали изучать нас». А калі, пытаецца Ніна Іванаўна, пачалі вывучаць нас, беларусаў, беларускую душу, псіхіку, гісторыю культуры? Такія яе пытанні на палях часопісаў значылі для мяне вельмі-вельмі шмат. Мне былі бачны далягляды яе духоўнага свету, яе пастаянна напружанае імкненне гэтыя далягляды пашыраць. Вось чаму мне ніколі не было з ёй сумна, нам было аб чым пагаварыць. Дарэчы, гэта ў значнай меры вызваляла мяне ад неабходнасці бегчы на гамонку да сяброў літаратараў, узровень гамонкі быў забяспечаны дома. Пагадзіцеся, не такая частая боская ўзнагарода творцу.