Мы вячэралі за ўкапаным пад ліпай столікам; праз паўстанак праносіліся цягнікі, і тады столік дрыжаў, шклянкі адгукаліся танюткім камарыным звонам, і здавалася, што мы таксама імчым некуды ў далячынь духмянай ліпеньскай ночы.
Пасля чаркі дзядзька Казіс разгаварыўся. Гаманіў ён пацешна, прыкладна так:
— Никак не пойму я ее политику...
Гэта пра рыбу.
Але я і чуў і не чуў яго, і не разумеў, так і не зразумеўшы да самага канца, суму, што з'яўляўся ў дзіцячых вачах, калі яны сустракаліся з маімі. I ты маўчала, сцішаная, здзіўленая тым, што поруч сёрбае з місы сыраквашу ўчора яшчэ незнаёмы хлопец, маўчала, далёкая і самая блізкая і жаданая. Мы былі ўжо ва ўладзе ночы, нашай першае ночы.
Свет сціскаўея ад нашых абдымкаў і гінуў, каб нарадзіцца нанова ў невыказна новым сваім харастве — шолахам сена, леным узбрэхам рахманага Маргіса, хрыплаватым спевам пеўня, якому сасніўся світанак. Нарадзіцца і загінуць, нарадзіцца і загінуць... Ты памятаеш?
I другія ночы, імгненныя, як агністы след знічкі, і бясконцыя, як зорнае неба. Пах сена, ціхія непатрэбныя словы і ўтрапенне, у якім я паўтараў тваё імя, быццам баючыся яго забыць, і пяшчота, якою захлынаўся, калі ўранні бачыў мяккія лініі твайго профілю і галоўку канюшыны, што злёгку пагойдвалася над шчакой ад твайго дыхання, калі чуў твой «дабрыдзень» са старанным дзеканнем...
Я зваў цябе Шыпшынай. Чаму? Можа таму, што ў цёплай усмешцы тваіх нібы прыпухлых вуснаў хавалася падабенства з яе чырвонымі кветкамі? Не, хутчэй таму, што шыпшына для мяне з маленства — не проста найпрыгажэйшая з кветак, але і нейкі неспасціжны, як ісціна, сімвал, а ты ніколі, нават у хвіліны найвышэйшае блізкасці, не была да канца маёй — я адчуваў гэта неяк падсвядома, аднак адчуваў.
Кахаю... Колькі разоў я шаптаў гэтае слова... Прысягаў перад сабою маўчаць, каб не прынізіць, не здрабніць яго паўтарэннем, і гаварыў зноў. А ты так і не сказала яго, і толькі па часе я зразумеў мудрасць твайго маўчання: пакуль словы не сказаныя, заўсёды даеш болып, чым ад цябе чакаюць.
Ты, як дзіця, была гатовая спытаць самае нечаканае:
— А чаму цябе завуць Усяслаў?
— Быў такі князь — Усяслаў Чарадзей. Самы вялікі і славуты з полацкіх князёў. Той, што Сафію паставіў. I не з візантыйцамі, як наўгародцы, а рукамі нашых майстроў. А Чарадзей — бо ўмеў у ваўка перакідацца, полацкія званы ў Кіеве чуў. Не верыш? Ну дык вось, мяне пазвалі не ў яго гонар. Але, спадзяюся, мае дзеці будуць ведаць, адкуль пайшло ў нас гэта імя.
Ты магла запытацца і такое:
— Дзеля чаго ты жывеш?
— Любая, я не хачу гаварыць пра гэта...
— Не трэба.— Ты клала мне на вусны далонь.— Я разумею,
Аднойчы ты сказала:
— Каханне — найвышэйшае з усяго, што нараджаецца жыццём.
— Не,— сказаў я.— Любоў да роднай зямлі вышэй. Ты доўга моўчкі пазірала на мяне ў цемры, а потым пацалавала — нязвыкла, у лоб, як цалуе маці,— і мне здалося, што твае словы былі выпрабаваннем.
Але ў нас былі не адны ночы. Былі дні на недалёкім велізарным возеры, дзе ў непагадзь гуляе сапраўдны шторм і дзе ад ледзь бачнага процілеглага берага пачынаецца мая зямля. Пры ўлюбёнай нашай выспе аж біліся — хто першы схопіць чарвяка — акунькі. А яшчэ можна было глядзець, як ты даеш з лодкі нырца і, падобная ў кармінавым купальніку да экзатычнай рыбіны, працінаеш зеленкаватую глыбіню, а затым адпырхваешся, смешна круцячы галавой. Альбо, адчуваючы лёгкі халадок, што ішоў ад цябе, ляжаць на высланым трыснягом днішчы і сачыць за чайкамі і пухнатымі аблокамі, пакуль не прымроіцца, што і лодка таксама плыве па небе, як казачныя караблі Чурлёніса. Альбо слухаць малэнькі транзістар; батарэйкі даўно селі, і надзейна лазіліся адно нашыя сталіцы. «У гэтым нешта ёсць»,— гаварыла ты. «Павінна быць»,— адказваў я.
I быў дзень падарожжа да старажытнага дуба, які ўжо ў часіны Міндоўга мог, напэўна, схаваць ад спёкі добрую сотню вояў, а цяпер уяўляў сабою відовішча велічнае і ўадначас жудлівае. Велічнае, бо магутны, пасечаны сякерамі вякоў камель ці здолелі б абхапіць і дзесяць мужчын, а вузлаватыя галіны самі былі таўшчынёю ў самавіты дуб. I жудлівае, таму што над дрэвам лунала няўмольная здань смерці. Пафарбаваная бляха прыкрывала вялізныя дуплы і асмаленыя жаролы, і ўсяго на некалькі суках роспачна кучаравілася лістота. Дуб нагадваў спаралізаванага волата з вялікім і слаўным мінулым, у якога жыццё ацалела толькі ў вачах. Мне ўспомніўся другі такі волат, яшчэ больш вячысты, сустрэты ў вандроўцы па Палессі... Дрэвы паміраюць страшней, чым людзі. I ўсё ж у яго заставалася надзея: водбліз імкнуў да сонца і блакіту дубовы падрост.