— Няма бога! — дыхнуўшы танным віном, пераканана сказаў дзядзька ў ватніку і, кіўнуўшы на цьмяны абраз, дадаў: — Дарма, Мікітаўна, карцінку павесіла.
— Ён у цябе есці не просіць,— абсекла цётка.
— Няма бога,— упарта гнуў сваё дзядзька.— Усё гэта прырода. Калі па-боску, тут Цыбульку ляжаць трэба. Аж не, усягды добры ўперад ідзе зямлю парыць. Ён даўно яе чуў. Чу-у-ў! Чаго, думаеш, дроў табе на тры гады навазіў?.. Ага. Каторы і чуе, а палец аб палец не стукне, сядзе каменем і чакае. Чалавек Васільевіч быў, адно слова — чалавек.
— Ой не кажы, дзетка.— абазвалася бабулька.— Такі тружанік. Мне ўлетку і пуньку ператрос.
— З Пецевага ўчастка ён,— ціха адказала нётка на Стасеў запытальны позірк.— А гэта маці. Пеця ў яе адзін і быў, Шура яшчэ, дык той з вайны не прыйшоў. Прыехала пад ранне, а ён ужо — увесь... Хаваць туды павязём.
— Далёка?
— Кіламетраў дзвесце. Па шашы — бяды няма, леспрамгас аўтобус дае. Вось там як да дзярэўні дзесяць кіламетраў такой пагодай агораем?..
«Дзвесце кэмэ,— прыкінуў Стась.— Заўтра ўвечары там. Паслязаўтра — хаўтуры і памінкі, яўна не з'едзеш. Тры дні»,— падрахаваў ён і сам сабе прысвіснуў: весела! Замест камандзіроўкі ў сталіцу вымалёўвалася засесці з нябожчыкам у сумётах.
— А маці як маецца? — запыталася цётка Юля.
— Нармальна. У гасцях у сяброўкі. Хацеў тэлеграму даць — адраса не пакінула.
— Цяпер на дзевяты дзень хай ці на сарачыны.— Яна паправіла пад галавой у нябожчыка падушачку.
Цягліва зарыпелі, заскардзіліся дзверы з сянец. Цётка выйшла, і з кухні пачуўся яе голас:
— Глядзі, Ларыска, многа не палі.
У тоненькім вірлястым дзяўчы Стась ледзь пазнаў сястру. Апошні раз бачыліся на яго вяселлі; тады Ларыса яшчэ, як кажуць, у рэшаце спала, а зараз — дзесяцікласніца, ужо, відаць, са сваімі дзявочымі сакрэтамі.
Ларыса знячэўку прыхінулася да яго, тыцнулася носікам у шчаку, і Стась адчуў, як па шчацэ пабегла яе сляза.
Яны з Ларысай распалілі грубку і вярнуліся да нябожчыка. У нагах дзядзькі Петры на ашпалераным перасценку Стась змеціў каляндар з Монай Лізай. Будучыя дні новага года выстраіліся акуратнымі роўнымі радкамі лічбаў, і тут, побач з нябожчыкам, у гэтым іхнім парадку чулася нешта здзеклівае.
Вызваліўшы месца некаму з суседзяў, ён прымасціўся за перабойкаю на нягеглай праседжанай канапе. Ад кафлявага шчыта грубкі струменіла цяпло, цяжэлі, зліпаліся павекі.
...— Свайго татку ўспомніў, саслабеў... А сабраўся як: штонікі летнія, шкарпэтачкі свіцяцца. Разгубілася дзіця...— гучаў няспешны спеўны голас, і Стась, не адплюшчваючы вачэй, убачыў лагодную, павольную ў рухах вясковую кабету, улюбёную татаву сястру цётку Домну, і павеяла харошым і чыстым, і паўстала перад Стасем прадзедаўская бярэзіна з несціханым грачыным кірмашом і хата пад ёю — тры акны на вуліцу, хата, што не чула дзіцячага смеху і гопаішя, апроч яго, Стасевых, калі малы летаваў там, хата, куды ўжо гады тры ніяк не выпадала завітаць.
— Самавалкі? — Бурклівы голас дзядзькі Міколы дзіўна дысаніруе з мяккім — ката не пакрыўдзіць — характарам.
— Самавалкі, дзетка.— Гэта бабулька.— А мякенькія, а цёпленькія. Пархвер у нас у дзярэўні такі быў, валіў валёнкі. Памёр той Пархвер, а цяперака ніхто і не ўмеець, а каторы, можа, і ўмеець, дык не хочыць. Нявыгадна, дзетка, во і не робяць людзі...
Стасю чулася, нібыта нейкі струмень часу, што плыве супроць агульнай плыні, перанёс яго туды, дзе з гэтымі людзьмі было добра і проста. А варта вярнуцца ў сягоння, і ўсё знікне, не будзе нават аб чым гаварыць. «Але, жывём у розных плоскасцях. I нікуды ад гэтага не ўцячэш. Каб дасягнуць — трэба ахвяраваць».
— Паспаў, хлопчык мой? — цётка Домна пагладзіла яго па галаве.— Гулялі недзе ноч?..
— Гулялі.
— Як жа дачушка ваша?
— Нармальна.
Падаў мазольную руку дзядзька Мікола.
— Як, Уладзіміравіч, жысць?
— У норме.
— А мы тыдзень, як парсючка забілі,— загаварыла да Стася цётка Домна.— Спраўны, дзякуй богу, сальца на далонь. Думалі, на свята госцейкі якія будуць, аж самім ехаць прыйшлося. Божа-божа... Во мне торпу капец на дварышчы і сасніўся.
— Чорнае на няшчасце,— азвалася цётка Юля.
У сенцах энергічна затупалі, залопалі па адзежы, атрасаючы снег, і Стась з палёгкай убачыў у дзвярах вялізную, але па-спартыўнаму падцягнутую постаць у дыхтоўным паліто з шалевым каўняром. За дзядзькам Мішам крыху баязліва пераступіла парог невысокая зграбная жанчына ў імпартным кажушку — цётка Ванда.
Дзядзька Міша пацалаваў кожнага ў губы, імкліва прайшоў у другі пакой і пацалаваў нябожчыка. Цётка Ванда ўсхліпнула і нахілілася да васковых рук, так, здаецца, і не крануўшы іх вуснамі.