Аднак з цягам часу Мікалай Кузьміч рабіўся нейкі задумлівы і маўклівы.
Аднаго разу, прыйшоўшы ўвечары са службы, ён стаў расказваць жонцы, што ў вучылішчы быў сход курсантаў, прысвечаны подзвігу Аляксандра Матросава. Гаварыў так, быццам імкнуўся пераканаць яе ў нечым, што хавалася ў яго душы. Валянціна Пятроўна адчула гэта, насцярожылася.
— Што ты хочаш сказаць мне, Коля? — перапыніла яго.
Ён асёкся, усміхнуўся, потым з робленай жартаўлівасцю адказаў:
— Разумееш, Валя, нядобра атрымліваецца. Там салдаты целам сваім амбразуры закрываюць, а я тут прыгрэўся каля жончынай спадніцы… — I ціха дадаў: — Я падаў рапарт, каб паслалі на фронт.
Валянціна Пятроўна спалатнела.
— Ты хочаш закрыць сабою амбразуру?!
— Не хвалюйся, Валюша, не хвалюйся, — паспяшаўся ён супакоіць яе. — Я хачу і буду жыць, каб знішчыць лютага шалёнага звера. Зразумей: я вайсковец і абавязаны ваяваць з ворагам чалавецтва. Еўропа ж яшчэ стогне пад яго прыгнётам.
Яны сустрэліся позіркамі, і ён зноў змоўк. Расшыраныя жончыны вочы былі поуныя адчаю і нейкага нямога малення. Абое доўга маўчалі.
— Зноў мне, Коля, успаміны, трывогі, — з ціхай роспаччу, з гаркотай у дрыготкім голасе загаварыла Валянціна Пятроўна. — Ды што ж гэта такое!.. — Яна паклала далоні на яго руку. — Успаміны… А з імі дык дзівосы нейкія… Кожны раз ты чамусьці спачатку прыходзіш да мяне такім, якім пабачыўся ўпершыню. Тады ты іграў на сваёй балалайцы народную песню «Выйду я на рэчаньку, выйду за сяло…» Памятаеш? Ты так стараўся, так шчыраваў, што мне ажно падпяваць захацелася. Цяпер жа, калі ўспамінаю, быццам чую, як недзе далёка-далёка звіняць струны. I ажно сэрца заходзіцца ад смутку.
— О, гэта добрая прыкмета! Значыць, выйдзем мы яшчэ з табою на рэчаньку, паспяваем яшчэ нашаму Дняпру гэтую песню, — стараўся падбадзёрыць Мікалай Кузьміч жонку.
Ён, малады тварам і духам, прайшоўся па пакоі. Моцныя мускулы яго зграбна складзенан постаці адчуваліся пад гімнасцёркай на адлегласці. Увесь ён дыхаў сілай, энергіяй і рашымасцю.
Полк, якім камандаваў падпалкоўнік Мікалай Кавалёў, у сакавіку сорак пятага года вызначыўся ў цяжкім баі з пераўзыходзячымі сіламі праціўніка на подступах да вёскі Ленхевен ва Ўсходняй Прусіі. Чырвонаармейцы нанеслі значныя страты гітлераўцам, захапілі вялікія ваенныя трафеі. Аднак на прыканцы бою асуджаная на пагібель варожая гармата ў агоніі яшчэ паспела агрызнуцца, і выпушчаны ёю снарад зрабіў сваю чорную справу.
За той бой Урад краіны пасмяротна прысвоіў адважнаму самаадданаму камандзіру Чырвонай Арміі Мікалаю Кузьмічу Кавалёву званне Героя Савецкага Саюза.
Вялікім сынам Айчыны, патрыётам і інтэрнацыяналістам можа быць чалавек дужы, добры і мужны. Ён быў такім. Еўропа ж яшчэ стагнала пад прыгнётам, таму ён пайшоў на смерць. Тады ён не думаў, што праз гады англійскі прэм’ер Чэрчыль назаве яго подзвіг — перамогу Чырвонай Арміі ў схватцы з гітлераўскімі полчышчамі «цудам дваццатага веку». Што прэзідэнт Францыі Шарль дэ Голь скажа: «Французы ведаюць, што зрабіла для іх Савецкая Расія, яе армія і ведаюць, што менавіта Савецкая Расія, яе армія адыгралі галоўную ролю ў іх вызваленні…» Што прэзідэнт Злучаных Штатаў Амерыкі Франклін Рузвельт прызнаецца: «… 3 пункту гледжання вялікай стратэгіі… цяжка адысьці ад таго відавочнага факта, што рускія арміі знішчаюць больш салдат і ўзбраення нацыстаў, чым усе астатнія дваццаць пяць дзяржаў Аб’яднаных Нацый разам узятыя…»
Яго ўжо няма на зямлі. А з далёкай далечы ўсё гучаць несціхана яго звонкія струны. «Доблесць, — як сказаў Еўрыпід, — не памірае з героем, а перажывае яго».
ВЕРАЙ УСЁЙ ЧАЛАВЕЧАЙ...
Ён называў сябе «хлопец з Карпілаўкі». Усё жыццё памятаў. адкуль родам.
Так, нарадзіўся ён на Карпілаўцы, на ўскраіне Жлобіна, у яўрэйскай сям’і. Яму лёсам было наканавана стаць пісьменнікам Рыгорам Ізрайлевічам Добіным. Пісьменнікам сур’ёзным, заглыбленым, з пільным мастакоўскім вокам.
У шчырай дзіцячай радасці гадаваўся, рос хлапчук на сонечных берагах Дняпра. Цешыўся ласкаю клапатлівых бацькоў, узнёсласцю зялёных дрэў і вольных птушак, вясёлым сяброўствам бясхітрасных добразычлівых дружбакоў. А яшчэ — кнігамі. Тут ён спазнаў цягу да кніг і ўпершыню адчуў вострую цікавасць да мастацкага слова.
Свет кнігі!.. Што можа быць больш глыбокае і чараўніча-захапляючае!..
Рыгор Добін увайшоў у літаратурнае жыццё ў канцы дваццатых гадоў. У яўрэйскую мастацкую прозу ён прынёс духоўную атмасферу таго працоўнага асяроддзя, у якім нарадзіўся і вырас. «У сваіх першых апавяданнях Добін паказаў той маральна-псіхалагічны пералом, які прынесла Кастрычніцкая рэвалюцыя ўкладу гарадской і местачковай яўрэйскай беднаты ў мяжы аседласці», — піша літаратуразнавец Рыгор Броўман.