Выбрать главу

ЖЛОБІН

(ЛЕГЕНДА 3 ДАЎНІНЫ)

Шмат злажылі казак,

І легенд, і песень

Людзі пра балота,

Пра сваё Палессе.

Янка Купала

У старажытныя часы, калі чалавек яшчэ пакланяўся язычаскаму богу Перуну, жылі на ўзбярэжжы Дняпра пры ўпадзенні ў яго імклівую плынь ручая Чорначка працавітыя людзі. Палявалі на дзікоў у пушчы, лавілі рыбу, сеялі хлеб і гадавалі жывёлу. Праходзілі дзесяцігоддзі, міналі стагодцзі. Ды вось аднаго разу, калі гарачае зыркае сонца села за лес і гнілое балота з паўночнай нізіны дыхнула стылай вільгаццю, адтуль да іхняга паселішча выпаўз дванаццацігаловы цмок. Разявіў пашчу-прадонне, клацнуў чорнымі крывымі ікламі:

— Я абкладваю вас данінаю. На сняданак і на вячэру будзеце даваць мне па чалавеку.

Не паспелі апамятацца атарапелыя ад жаху людзі, як ён схапіў самую прыгожую маладую жанчыну і знік у балоце.

Замаркоціліся, забедавалі жыхары паселішча. Страшэнна шкада ім было жанчыны. А ён жа, пачвара, і яшчэ квапіцца на людзей! Дык якую ж управу знайсці на людаеда?..

3 вечара ўсхадзіўся буран. Сінія шаблі-маланкі люта паласавалі неба, на зямлю абрынулася страшная залева. Шалёны вецер вырываў з карэннем векавыя дрэвы, стагнаў, нібы зубр паранены, роў сівы Дняпро.

А малады асілак Пятрок, чыю жонку схапіў змей, нічога гэтага не чуў. Ён усю ноч спяваў-рыдаў над дзіцёнкам, якога гушкаў у калысцы.

На досвітку буран сціх. Яшчэ не выбліснула з-за лесу сонца, як у ваколіцы паселішча зноў з’явіўся цмок.

— Каго аддаяце мне на сняданак? — раўнуў, ажно дрэвы захісталіся, як ад ветру.

Людзі, хто дзе быў, пакамянелі ад жаху. Раптам насустрач змею кулём выскачыў Пятрок. У вачах — іскры гневу і адчайнай адвагі. Схапіў Пятрок за вяршыню выварацень стромкай сасны размахнуўся ім, як булавой, і галава з разяўленай пашчай пакацілася ў балота.

Змей ашалеў, вочы яго паналіваліся крывёю. Ён то прыпадауў да долу і біў так хвастом па зямлі, што яна трэслася, нібы яе землятрус калаціў, то падскокваў угору вышэй дрэў. А Пятрок налева-направа размахваў вываратнем. У душы яго кіпела помста за жонку-красу і сына-сірату, палала адвага абараніць людзей.

Сонца апала ўжо за лес, а яны ўсё біліся. Цмок раз’юшана, ажно агонь вырываўся з пашчы, рыкаў, хрыпеў, пырскаў жоўтай смярдзючай пенаю. Асілак абліваўся потам і крывёю: іклы змея паласнулі па твары, развярнулі яму плячо. Вось цмок з астатніх сіл злаўчыўся, і аглавушаная смяртэльным ударам апошняя галава яго яшчэ змагла ў агоніі сціснуць іклы на горле Петрака.

Людзі адразу закапалі галовы і знявечанае тулава змея ў балоце, каб уначы смярдзючы смурод ад яго не цягнуў у паселішча. У багну, якая стала яму праклятай магілай, забілі асінавы кол. Назаўтра на высокім, адкрытым сонцу і вятрам пагорку над Дняпром аддалі зямлі цела Петрака. На магіле паставілі вялікі дубовы крыж, які здалёку відаць быў адусюль.

Ланцужыліся суровыя гады. Людзі з пакалення ў пакаленне, праходзячы каля магілы Петрака, у непазбыўнай жалобе і ўдзячнасці адбівалі ёй зямныя паклоны; птушкі над ёю запавольвалі лёт, пераставалі махаць крыламі; віхурныя вятры спынялі сваёі дзікае скавытанне і выццё, сцішана праляталі міма.

Цёплай весняй парою ў паселішча завітаў малады ўдалы князь са сваёй храбрай дружынаю. Пабачыў крыж на магіле — і зняў шлем, перахрысціўся. Спытаў у сівога лірніка, што пад раскідзістым дрэвам круціў корбу ліры і спяваў:

— Хто тут пахаваны?

— Храбры асілак Пятрок, які выратаваў людзей ад змея-людаеда.

— Пра што спяваеш?

— Пра што ўсю ноч спяваў-рыдаў Пятрок над дзіцёнкам-сынам перад тым, як схапіцца з цмокам.

— Тут, на гэтым святым месцы, мы пабудуем замак, — сказаў князь, паслухаўшы песню, і адбіў зямны паклон магіле

Цудоўны замак пабудавалі княжацкія дружыннікі і жыхары паселішча на ўзвышэнні правага берага Дняпра, дзе ў магутную раку ўпадала пакручастая Чорначка.

Разгараўся прамяністы дзень. Цёплы лагодны вецер варушыў русыя кучары, што рассыпаліся па шырокіх плячах князя. З-за крутой лукавіны-ракі ляцелі гартаныя галасы: «Зло-обін!..», «Зло-обін!..» Папераджальна перагукваліся плытагоны, якія вірлівую лукавіну лічылі злобным месцам.

Князь задумліва пазіраў на Дняпро. «Зло-обін!..» — гукнулася ў яго душы гордым рыкам зубра ў пракаветнай пушчы, сярэбраным звонам жаўрука ў высокім небе, мяккім пошумам сонечнага ветру ў яркіх зарэчных красках. А яшчэ — песняй-плачам Петрака ў жалобным голасе лірніка. Доўга князь стаяў незварушна, потым сказаў:

— Замак будзе Злобін.