Прыходзіў новы дзень — прыносіў новыя клопаты. Але старыя не знікалі, пакуль не вырашаліся, не даводзіліся да лагічнага канца. I адно добрылася ў душы: не было ў ёй застою дрымучага.
Ён, салдат і працаўнік, жыў праўдай, верай і надзеяй. Асвечваў усё шчырасцю. I жыццё яго не ацярушвалася на дол зжаўцелай лістотаю — гарэла. А што згарэла — не згніло: яно дало цяпло.
Так адшумелі леты, адляцелі зімы. Цяпер структуры гарадской улады ўзначальваюць паслядоўнікі Мікалая Міхайлавіча, маладыя, энергічныя. А ён? Як яму прарочыў адзін яго знаёмы, «на печы грэе плечы»?
Не, ён, чалавек ужо не маладога веку і здароўем не волат, не бавіцца сумнай вольніцай заслужанага адпачынку. Цяпер ён рупіцца, каб адшукаць і сабраць тое цікавае і значнае, незабыўна гераічнае і трагічнае, што зрабіла на Жлобіншчыне гісторыя. Адшукаць і сабраць, каб паказаць людзям. Ён працуе навуковым супрацоўнікам мясцовага гісторыка-краязнаўчага музея.
Аднаго разу, будучы ў музеі, я чуў, як Мікалай Міхайлавіч вёў экскурсію з групай моладзі. Расказваў пра падзеі, факты, людзей, а сам усім пафасам гутаркі сваёй гаварыў: глядзіце, маладыя людзі, думайце, спасцігайце мудрасць і ўрокі жыцця мінулых пакаленняў. Тут перад вамі — далёкая і блізкая гісторыя, чалавечыя лёсы, высокія і цярністыя, гераічныя і трагічныя. Слухайце сэрцамі іхнія непадробныя галасы як глыбінную споведзь, як святы запавет і заклён: «Людзі, жывіце ў згодзе, міры і дружбе, будзьце паяднаны брацтвам!».
Мікалай Міхайлавіч не ўтрымаўся і ад заўвагі:
— А цяпер што нам даводзіцца бачыць? Так званая перабудова разгайдала наша жыццё. Дык многія юнакі і дзяўчаты замест таго, каб заняцца сапраўднай перабудовай, рынуліся хто куды папала. На брудна-пеністых хвалях хаосу становяцца хціўцамі і рвачамі.— Нямоцны голас яго то ўзвышаўся, то ападаў, у ім чулася прыглушаная але нястрымная ўзрушанасць.— Сабе ўсё, сабе… Бізнес!.. I так жа хутка ўзброіліся гэтым замежным словам! Бізнес любой цаной…
За вокнамі імгліўся зімовы дзень. Скрозь шэрыя нізкія хмары сонца ледзь-ледзь прабівалася. У музеі панавала цішыня, як у храме.
— Хай вам здаровіцца і хай вас гуртуе талака,— неспадзявана даляцела да майго слыху.
Група перайшла ў другую залу. А я апынуўся ў той непазбыўнай далёкай далечы часу. 3 вышыні на зямлю пазірала сіняе неба. Ад ліпы, якая цудам уцалела ад пажару, ліўся мядовы пах…
Экскурсія закончылася. У суседняй зале сыпаліся пытанні Мікалаю Міхайлавічу, а мне раптам прыгадаўся філасофскі роздум маладога паэта — вершаказ, які я прачытаў надоечы ў часопісу:
Жыта спее каласамі,
Чалавек — душою.
Восень вабіць верасамі,
Чалавек — душою.
Птушкі будзяць галасамі,
Чалавек — душою.
На гэтым, можа, варта было б мне і закончыць свой нарыс. Ды перад тым, як паставіць апошнюю кропку, хочацца вось што яшчэ зазначыць. Прадбачу, ты, чытач, можаш заўважыць: ну што тут асаблівае расказаў пісьменнік? Звычайная біяграфія звычайнага чалавека — не героя, не прарока… Цалкам згодзен з табою: так, звычайная. Аднак жа тым і адметная яна, тым і характэрная, што — як у соцен тысяч іншых, сціплых і светлых. Тым і значная і для нас, яго сучаснікаў, і для нашчадкаў. «Птушкі будзяць галасамі, Чалавек — душою».
ПЕСНЯ НАД ДНЯПРОМ
Замест пасляслоўя
Сяброўкі ішлі берагам. Ціха размаўлялі, мусіць, дзяліліся нейкімі сваімі сакрэтамі, усміхаліся.
На касагоры над бруістай ракою раскашавалася кучаравая рабіна. Увосень яе палівалі халодныя дажджы, зімою студзілі мяцеліцы і маразы, гнулі-ламалі лютыя вятры, а яна не паддавалася ліхалеццю. Вясной буйна распускалася і сустракала жураўлёў з выраю, улетку прыбіралася ў каралі агніста-чырвоных ягад.
Дзяўчаткі спыніліся пад рабінай, залюбаваліся рачным прыволлем. Дняпро каціўся-перакочваўся ўдалечыню лёгкімі хвалямі.
— I недзе ў Смаленску, і ў Кіеве хтосьці любуецца гэтай ракой,— задумліва прамовіла Тамара.
Люба не адказала ёй, ціха заспявала:
Зорачка мая, светлая мая,
Узімку і вясною.
А ці снег мяце, а ці дождж ідзе —
Ты заўжды са мною.
Тамара хвіліну пазірала на яе збоку, як вывучала ўсё роўна, спытала:
— Чаму ты, сябровачка, кожны раз тут, пад рабінай, спяваеш?
— Хіба? — здзівілася Люба.— А я і не заўважала!