Раз выехала рэйсавым аўтобусам у горад ды так і не паказалася болей. Над раньнем згарэў Казлоў Луг; казалі потым пажарнікі — агонь шугануў раптоўна, казлоўцы пасьпелі адно павыбягаць хто ў чым у поле, так давала гульлівым жарам ад будынкаў! Двух гаспадароў і прымак павесіліся, дзіўна па парадку, у пакінутай адрыне, што наводшыбе вёскі. Чамусьці ўсе ў сьвяточных касьцюмах...
Прапаў кудысьці й Пекны Лёнік (аўта прапіў пасьля швагер). Нядаўна, аднак, нехта з валачашчых бачыў яго, як ішоў ён зь Івонаю ў беларускую царкву ў Саўт Рывэры.
Стадола Дужага стаяла за зарасьлямі, што разьвяліся ад запушчанага агароду старой Сікелянкі. Паветку з падстрэшшам даўно ўпадабалі сабе недапільнаваныя мужчыны з палятухамі, пакуль усё не спаліў каторысьці курэц зь іх.
Як заняўся быў пажар упоранкі, падняла гвалт салдатка Ганэфа, відаць, рада адчапіцца ад пасынка Пекнага Імполя. Разагналася яна, ажно апала ёй спадніца, нарабіўшы пацехі мужыком. Дурнаваты Макацёр, як гэта дурань, якога ўсюды мусіць быць поўна, сігаў наўпрасты, цераз гразь Мухаўкі, па-бусьлінаму падымаючы аголеныя ногі. Пакрыкваў (кнігаўкаю): — Гары-ыць, гары-ыць!!! Сьперлася й Сікелянка, прыгуменьнем абыходзячы зь іконаю полымя. Хтосьці для важнасьці камандаваў па-польску:
— Шыбко-о, пся крэў!
Раскалацілі Дужага, што жыў у Жарабцовай вулачцы, але яму не было ўжо чаго гасіць. Выпырхнуў ён з хаты ў вадной кашулі й, бліскаючы пятамі, наскочыў на свайго швагра ў гурме людзей. Яны счапіліся біцца. «Не дарую!» — хрыпацеў адзін. «За што?!» — адплёўваўся другі. І каціліся па выгане, чорным ад быдлячага памёту. Сікелянка глядзела на клубаваніну, як бы ня чуючы рогату й канчаючы шаптаць малітву. З паклонам паставіўшы сьвяты абраз пад тоўстую ліпу ў плоце, падыйшла да зазёванай Ганэфы й схапіла яе за кудлачы. «Сука ты!» — вішчала. «Пусьці, вядзьмарка!» — павісквала тая.
Каля пажарышча пабіліся ня толькі яны (адну палятуху мала не ўвалілі ў прысак). Наенчыўшыся, пачалі разыходзіцца дагледзець жывёлу, выганяць кароваў ды авечак на пашу. Нехта пакінуў Дужаму драўлянае вядро з абручамі, якім насіў ён потым зялёную ад жабаў і апалонікаў ваду з Мухаўкі, заліваючы галавешкі. Замурзаны ды паскавыцелы кляў усё і ўсіх, нават нябожчыцу жонку і зьехаўшых у Польшчу сыноў, а найстрашней курвы.
Бацька клыпаў ад гумна, несучы акалоты на подсьціл у хляве, калі з Кабыліх горкаў пачала біць артылерыя. Снарады праляталі над галавою, адзін то мала шапку яму не сарваў, чапіўшы за казырок... Упаў і разарваўся, але бацька пляснуў першы (асколкі заселі ў саломе, працяўшы перавясла).
Бачыў гэта сябра, як на тое разглядаючыся з бульбяніку. Яму нешта жыхнула перад вачыма так, што сам ён не памятаў, як зашыўся ў склеп, за кадушку з квашанай капустаю. А яго жонка, якая мацней вайны баялася быць пахаванай жывою, выперлася на самюткую вуліцу, дзе й закілзалі яе маладыя ўкраінцы. Яны завялі гэтую маладзіцу ў равы, што за Дзевічым лугам, каб скубці ім там ды пячы настраляных курэй (ёй не было блага зь імі ўсю ноч, і цішэй).
Назаўтра ўжо добра займалася на дзень, як засакатаў кулямёт, відаць, у крушнях каля Кашэчай горкі. Гэтак-жа й перастаў. Тады ўзяў і закукарэкаў наш ашалелы певень (калі хадзілі па падворышчы тыя казакі, то я бачыў яго стоеным у крапіве за калодкамі). Бацька пайшоў да студні жывіну паіць і папаўся якомусь немцу. Каб адчапіцца ад яго, мусіў купіць ён сапёрскую сякерку, даючы яму за яе бохан хлеба, кавалак сала, бутэльку першаку. «Уласаў прадаў Расею, а я хоць тапор!» — казаў па-расейску бацьку.
Саветы наступалі на Галяковую даліну. Немцы-ж акапаліся ў Барсуковым хвайнячку, але й тамака была ім недастойка. Пад полудзень прыгналіся адтуль траіх на матацыклі, падпальваць хаты й будынкі, бо адступаць будуць. Сябар — на ўсё маючы спосаб — вышныпарыў у казённай мураванцы партрэт Гітлера. Засланяючыся фюрэрам, бы іконаю, бараніў гэтым гергачом усяго, да чаго яны падыходзілі. Рагочучы, ажно адгінаючыся зяпамі ў неба, і з аўтаматамі на жыватох, — паласнулі запальнымі кулямі па страсе хлеўчыка. У ім незадаволена загудзеў кормнік. Гэта й выратавала ўсіх нас тут ад бяды, затое сябар бацькі набраўся яе, бы вужоў на балоце. Нямчугі ўпадабалі сьвіньню, а ён, дурыла, трухаючы з тым партрэціскам за ёю, не даваў ім яе, выкрыкваючы «хай Гітляр!». Як піць даць укладавілі-б яны яго, калі-б не наляцеў «істрабіцель»; закруціўшыся над Дзевічым лугам, ізноў павярнуў на пажарык.
Маці мая загадзьдзёў уцякла да свайго брата ў засьценку, і таму бацька ня надта хаваўся. Засадзіўшы мяне ў яму, у якую ссыпалі мы буракі карове на зіму, сам ён кудысьці падаўся. Зьявіўся назад задыханы. Шмыгнуў да мяне, мармычучы: «Ціха, ціха». Паблізу затупалі й неяк заіржалі, быццам жарэбчыкі на Доўгім выгане ў імглу, гарластыя немцы. Яны былі заляглі адстрэльвацца ў вішняку з вульлямі, іх пеканулі пчолы, што якраз раіліся (з савецкага мінамёта таксама агрэлі, аж мёдам апырскалі іх). Іхны обэр, — сьмяяліся пасьля людзі, як прыйшлі салдаты, — да таго ж апух і лоб яму разьнесла, што каскі зьдзерці ня мог, пакуль самая ня трэснула на ім... Напакідалі патронаў, паўпудовымі ўсё скрыначкамі, як на бязьмене паказвала, а сябру пашанцавала калодка картаў з голымі нямкінямі на адваротках (нікому не прызнаўся; жонка намацала іх у кажусе, шукаючы ключоў ад сьвірана).