Нішто не паверне яго назад, каб нават сьвет і сонца мелі прапасьці. Хлеб лёгкі, і кожны цяпер пан, самы апошні цямнотнік, што сям-там туляецца ў паркетных кватэрах унукаў, ходзячы жывым экспанатам паншчыннага жаху.
Той шкадуе мінулае, каму жыць добра стала, даўно добра. Чаму гэта так дзіўна?
...Чалавек, бачыш, — піша сябар, — адрываецца ад каранёў я свайго. Тлумачэньняў таго ёсьцека, аднак цяжка ўказаць на галоўнае сярод іх. У гэтых людзкіх вывараценях ёсьць трагічнасьць самаадрачэньня... Можна дадаць: зьвярыны інстынкт, каб толькі наесьціся. Ну і ў цяпле быць. Усё робім перш дзеля самога йснаваньня. Жыць-жа трэба! А пытаньне пра цану быцьця таго ёсьць, як і сам здагадваесься, пытаньнем, якое паставіў чалавек сам-жа сабе, калі стаў ён менавіта чалавекам ды стварыў — для сябе! — культуру з цывілізацыяй (лішнія, а затым і варожыя прыродзе).
Ці магло быць іначай? Не, не магло.
Цікава, сам пабач, што розум, зьявіўшыся ў чалавека, не зьмяніў яго сутнасьці як жывое зьявы. Тады — дзеля чаго ён у ім, гэты розум? Усяго, каб ведаць, што жыве? Мала як-бы... Каб болей і болей ведаць? Дык — нашто?
Каб працы пазбыцца, да раю дайсьці? Але заўсёды будзе пытаньне: а што далей?..
Бачыш, як граф навамодны люблю я паехаць у родавую хаціну зь дзедавай печаю ды гліняным таком каля яе, з выкаўзанымі лавамі пад ваконцамі, і сесьці тамака за стол, сточаны караедамі, і пачытаць сабе за ім пра касьмічныя ракеты й навуковыя рэвалюцыі, і пра тое, што налічваецца мільёны вучоных, і пра тое яшчэ, што тэхнічна магчыма, нарэшце, зь пяску вырабляць шмат што патрэбнае нам для жыцьця... А мне вось, адэпту ўнівэрсытэту ды адначасова ўласьніку хаткі, ёсьць гэтак— жа старадаўні клопат з дровамі на зіму й з тым, каб уставіць шыбу, і знайсьці майстра (перакрыць дах), і нямаш цыманту, і не дапытацца, дзе— б тут воз гною на агарод хто прадаў, а зусім бяда, адкуль ратая наняць (хоць ты сам па-першабытнаму сукачом ары). Праўда, у покуце, дзе іконы, шуміць і буяніць тэлевізар, які маці глядзіць ды слухае, як той бясьпісьменны дзядзька ў касьцюме, якому заманулася пабыць на дакладзе прафэсара, прывезенага ў клюб. Перад учарнелымі ўваходнымі дзьвярыма (з засаўкай) красуецца мая легкавушка, якую пакалечыў, упаўшы ў непагадзь на яе, падгніты тын...
Усё каб выгадней, смачней, бесьпячней. Ну й што сказалі-б на тое, калі— б змаглі сказаць, тыя гатункі жывога ў сьвеце, якія род наш выгубіў альбо выгубіць? А калі й самую Зямлю мы зьніштожым, распылім па Космасе, ізноў ня будзе аніякіх пытаньняў. Насунецца тады цішыня, якой нікому не ўявіць сабе. І якую параўноўваць зь веквечнай гэтак-жа несур'ёзна, як пясчынку з Сусьветам (пра які мы ўсяго здагадваемся, што ён без пачатку й без канца).
Ані такіх, ані хаця-б падобных думак не было ў майго нябожчыка бацькі, калі ён вярнуўся з астатняе, на наша паняцьце, прымітыўнае вайны. Ён паставіў сапраўдны дом з паддашкам, на купленым пляцы ў зарасьлях пажарышчаў. Быў хвацкім шаўцом, і яму спорна ўдалося тое ў тадышнюю адбудову. Прынёс з акуратнай чужыны норавы й мары, якія ў нас лічыліся панскімі. Найпершай непрыстойнасьцю зь яго боку было штодзённае галеньне твару... А яго турботы з майстрамі, можна сказаць, паўвеку назад аказаліся ня вельмі каб сьмешнымі і ў наша пакаленьне, ужо перасеўшае зь ляскатлівых фурманак на ўсёмогучыя трактары, з гнаявак у аўтамашыны, цапы й маслабойкі перадаючы ў музэі, быццам для публічнай перасьцярогі якое ад рэцыдыву былога.
Бацька заўпарціўся заказаць вэнэцыянскія вокны (надта-ж наглядзеўся ён на іх у Саксоніі). І аплянаваў ён калідор з філянговымі дзьвярыма ў пакоі і ў кухню ды ўсходы з парэнчаю, на той паддашак, на якім меў намер дажываць з нашай маці (пакінуўшы нам, двум сынам, па палове размашыстага дому). Столяра такога, які — напасьледак — не адкінуўся ад яго, напытаў бацька недзе аж пад Беластокам (у Ліпавым Мосьце?), але й гэты яшчэ раз перарабляў усенька, ня могучы пагадзіцца з тым, што ўсё павінна быць шырокае й вялікае. Цесьляры-ж, ставячы сьцены, хітравалі накшталт італьянскага страйку, паціху пабойваючыся, што будуюць яны высознае глупства. З адным печніком не зазнаў ён дураты — чалавек гэты ваяваў, быў у Англіі.
...У маладую вясну, за ўсыпанымі квеценьню вішнякамі ў платох скрыгоча й ламарэньдзіць будаўнічы сэзон. Выныраюць кроквы з латкамі, па якіх павукамі ходзяць мужчыны (рыхтуюць шыфэр). Унізе — уедлівы енкат пілы, цясаньне, ад якога адчуваецца слушную здаволенасьць, і ў нечым пужлівая зьвяга гэбля. Бубніць хуткая гутарка, перапыненая звонкім ад вышыні покрыкам з даху... Вырасьцеш, ажэнісься, дык і пабудуесься. Адвечнае гэта ў нас: віць аднова гняздо. Нязьменная прычына нашай незайздроснай іншым заможнасьці (дзед ставіў хату сабе, і бацька, а цяпер — сын, праўда, мураваны дом, а пасьля — унук?). Няма калі нам жыць ды багацець. Жытло ня можа быць лепшае за лёс, таму шчасьцю нашаму ў людзях, да якіх мы натужваемся параўнацца, усё тая-ж грош-цана. Але мы гэтага ня бачым, ідучы з тварам, адвернутым за сябе, з вачыма, вываленымі ад ганьбы няслаўнай памяці найбедных зь бедных. І таму гэта ня верым у тое, што, аднак, нішто ў жыцьці не вяртаецца, гэтак-жа добрае, як і нядобрае, цячэ ў акіян нябыту. Наша няўпэўненасьць такая пераўтварылася ў васаблівую рэлігію нашую, у якой ёсьць-жа галоўны плебэйскі атрыбут яе, менавіта страх. Фактычна ўсё бачым вачыма страху, усё, да апошняе дробязі, да самай мізэрнай глуповінкі. Дакладна ўсё!