Аднак калі мой сын стаў дарослым, я штораз зьдзіўляюся яго нясьпеласцю. І мне ўсё здаецца, што я, будучы ў ягоных гадох, ужо быў такім, як цяпер больш-менш... Гэта, напэўна, няпраўда — сваё пражытае памятаем не такім, якім яно было, а такім, якім хочам бачыць яго, азіраючыся за сябе. Мы безупынна менавіта хочам. І ў гэтым, магчыма, закон, які не абыйсьці бокам (праўда, ёсьць цывілізацыі, у якіх няма гэткага непрымушанага прымусу).
Мой сын. Я ўсё прыглядаюся да яго. Я не разумею яго. Іншы раз здасца мне, што я ўсё-такі, урэшце-ж... Тады ён ізноў учыніць або скажа нешта такое, ад чаго робіцца мне яшчэ цямней. Апускаюся ў роздумы пра нябожчыка бацьку, прызнацца дзякуючы яму, сыну свайму, а ўнуку ягонаму... Жыцьцё паўтараецца, як прырода, бы нарадзіны й сьмерць, паўтараецца й незразумеласьцю сваёю. У выбух спрэчкі — паміж намі, падобнай на майскі градапад, я навучыўся глушыць яе зьнянацку: ты не пад мяне гавары, ты пачакай і скажы гэта свайму сыну, калі яго будзеш мець!
Ён анямела моўкне.
І я ведаю, што сказаў яму, відаць, важнае, і потым сушу сабе галаву над тым, што менавіта сказаў я яму якраз і напэўна?! Як быццам навылёт ведаю й адначасна роспачна ня ведаю й ня ведаю! Мой-жа сьвет — гэта не яго сьвет, хоць ягоны пачынаўся ў маім. Маё жыцьцё ўсё далей і далей ад ягонага, бо гэта ён пойдзе наперад, павярнуўшыся да майго сьпінаю. І толькі калі ягоны доўгі крок запаволіцца на цяжкай вярсьце, мусіць тады прыпыніцца й сваім зрокам, ужо гэтак-жа немаладым, паглядзець на бацькоўскае (дабіўшыся да нудоты гэтаксама спозьненага розуму).
...Бы выява таемнага скарбу мігацеў заліўны Доўгі луг у Юр'еў дзень, калі бабуля выводзіла мяне глядзець поле. З жытнёвае руні не было ўжо відаць вароны, сеўшае ў яе, што прарочыла ўраджайнасьць і хлеб аж на ўсю зіму. Але нішто так не засела ў маёй памяці з тае вясны, як той мігат, быццам гэта самое сонца купалася ў тым лузе, пырскаючы ва ўсе бакі й пужаючы кнігаўкі. Хацелася стрымгалоў пабегчы туды й, схаваўшыся за вербалозамі, самому ўбачыць тую цудную гулянку (гэтак кавалеры падгледжвалі дзяўчатаў на сажалкам). Я ня цяміў, што прыгажэй ёсьць заўсёды здалёку (вада тая аказалася са страхотна грузкім дном з плоймаю апалонікаў).
На ўскраі сваёй палоскі мы расьсьцілалі радзюжку, каб прысесьці на сырой зямліцы паесьці. На ручнік выкладвала бабуська пару гатаваных яек, па скібцы хлеба, і ставіла адмысловую, малую, гладышку з кіслым малаком (акуратненька абвязаную хусьцінкаю). Знаходзілася й крышынка солі.
Яна памерла ў тое-ж маё маленства, нясьпешна й урачыста. Пасьля яе сьмерці людзі пачалі пакідаць сярпы, перасталі пасьціць, а потым кінуліся рабіць усенька машынамі, багацець ды страчваць розум. Я тым часам вырас, паканчаў усякія школы й шумна палепшваў сьвет зь Беларусьсю, каб, у рэшце рэшт, пастарэць і задумацца над тым, што казала яна, мая непісьменная бабуля... Пахаваў я яе, бы тысячагадовы беларускі лёс, і, пакруціўшыся па жыцьці, сам цяпер ня ведаю, як мне быць. Новы час адказвае неяк няшчыра, у яго што ні дзень — то іншая праўда. І бацькі мае гэтак-жа разгубіліся.
АПОВЕСЬЦЬ
У нашым калодзежы, у Каралёўшчыне, калісьці злавілі дзіўнага шчупака — амаль бяз тулава ды зь вялізнай галавою. Ён,, відаць, рос у голадзе...
1.
Сьцяпан Сумленевіч глядзеў у вакно.
Выпаў першы сьнег, i было сьветла, добра. Невысока кружылася птушка, голуб. Беляхцелі пярэстыя дахі складаў, пабудаваных на пустэчы, на якой, як казалі старыя людзі, знаходзіліся могілкі. На панадворку блізкага будынку зграя дзяцей білася сьнежкамі й адтуль, час ад часу, даляталі вывіскі радасьці.
Сумленевіч, заклаўшы рукі за сьпіну, прайшоўся па пакоі, абмінаючы вялізны пісьмовы стол, крэслы. Гэты сьнег доўга не паляжыць, міжвольна думаў ён. Яшчэ — зарана. Будзе тапеліца, балота на тратуары. Стане імгла, ад якой сонна й невыносна абыякава...
Ён адчуваў сябе неспакойна. Першы раз ахапіла яго так моцнае пачуцьцё неспакою, якое — баяўся таго — было блізкае страху. Не знаходзіў ён выразных прычынаў, якія тлумачылі-б гэткі стан духу. Вышукоўваў адну прычыну, галоўную.
Кіра, вядома, мела рацыю, калі ўчора наракала, што Сьцяпан рэдка бывае дома. Ён i сам зьдзіўлены тым, што яно, сапраўды, так ёсць. Прадумаўшы, дзень за днём, цэлы тыдзень, ён усьвядоміў сабе, што яго чамусьці не прыхіляе да жонкі. Бачыў у ёй усяго нейкую ціхую прыстань пасьля турботнага дня, ня болей. Да ягонай сьвядомасьці даходзіла гэта цяжка, як бы з натугай. Зь вялікай неахвотай.