Каменеў (гнеўна). Пайшоў прэч! Аб'ектыўны літаратар!
Літаратар (адступае). Ах, пан Разенфельд, пан Разенфельд! А я лічыў вас дзелавым чалавекам. (Выходзіць.)
Каменеў утароплена глядзіць на дзверы.
Свярдлоў (з'яўляецца ў дзвярах друкарні). Каго гэта вы так пужнулі, Леў Барысавіч?
Каменеў. Ды тут адзін знаёмы літаратар з «Дела народа»... Выпытваў, дзе хаваецца Зіноўеў. Правакатары!
Свярдлоў. О, гэтыя газетчыкі! Няма больш небяспечных даносчыкаў! А «свабода» друку дае ім для гэтага неабмежаваны прастор. Чалавека па яго публікацыі садзяць у турму, а паклёпнік ходзіць героем — «памог» рэвалюцыі. Паклёпнікі карыстаюцца ў нас прывілеяй недатыкальнасці.
2...
Кватэра шведскага сацыял-дэмакрата Блумквіста ў Гельсінгфорсе. Сціпла і проста абстаўлены пакой. Крэслы, канапа, этажэрка, падаконнік завалены газетамі, але так, што відаць: газеты не проста складваюцца пасля прачытання, з імі пастаянна працуюць. На невялікім стале газет нямнога.
За сталом Ленін — у святле яркага пражэктара знаёмы воблік. Але барада і вусы толькі пачалі адрастаць.
Ленін працуе.
Голас Леніна — яго думка. Голас думкі своеасаблівы, ён павінен быць адметным ад жывой ленінскай размовы з людзьмі і нават ад яго развагі адзін на адзін у часе працы [2].
«Паўстанне Карнілава ёсць надзвычай неспадзяваны (у такі момант і ў такой форме неспадзяваны) і прама-такі невераемна круты паварот падзей...» Ленін падымаецца, ходзіць па пакоі.
Ленін (разважае, цяпер голас яго натуральны). Але, як усялякі круты паварот, ён патрабуе перагляду і змянення тактыкі. І, як з усялякім пераглядам, трэба быць архіасцярожным, каб не ўпасці ў беспрынцыповасць, у хістанні. А некаторых бальшавікоў ужо моцна хістае вецер падзей. Як Валадарскага. Звярнуць увагу членаў ЦК, што ў беспрынцыповасць упадаюць тыя, хто скочваецца да абаронніцтва ці да блока з эсэрамі, да падтрымкі Часовага ўрада. Такая пазіцыя архіняправільная.
Ленін садзіцца за стол, моўчкі піша, хутка піша — думка выкрышталізавалася.
Зноў гучыць ленінская думка:
«І падтрымліваць урад Керанскага мы нават цяпер не павінны. Гэта беспрынцыповасць... Мы будзем ваяваць, мы ваюем з Карнілавым, як і войскі Керанскага, але мы не падтрымліваем Керанскага, а выкрываем яго слабасць. Гэта розніца. Гэта розніца даволі тонкая, але архіістотная і забываць аб ёй нельга».
Ленін (разважае). У чым жа змяненне нашай тактыкі пасля паўстання Карнілава? У тым, што мы відазмяняем форму нашай барацьбы з Керанскім...
Задумваецца, як бы пражэктарам высвятляе аснову новай тактыкі.
Але, толькі так! Ні на ёту не аслабляючы варожасці да яго, не адмаўляючыся ад задачы звяржэння Керанскага, мы ўлічваем момант і звяргаць зараз Керанскага не станем. Мы інакш паставім задачу барацьбы з ім: растлумачым народу, які змагаецца з Карнілавым, слабасць і хістанні Керанскага. Гэта мы рабілі і раней. Але цяпер гэта стала галоўным. Цяпер галоўным стала ўзмацненне агітацыі за частковыя — будзем іх называць так, у двукоссі,— «частковыя патрабаванні» да Керанскага: арыштуй Мілюкова, карнілаўцаў, узброй піцерскіх рабочых, пакліч кранштацкія, гельсінгфорскія войскі ў Піцер, арыштуй Радзянку, узаконь перадачу памешчыцкіх зямель сялянам, увядзі рабочы кантроль. Але гэта патрабаванні не столькі да Керанскага. Гэта патрабаванне да рабочых, салдат, сялян, узнятых барацьбой з Карнілавым. Весці іх далей, заахвочваць збіваць генералаў і афіцэраў, што пайшлі за Карнілавым, настойваць, каб салдаты, сяляне патрабавалі зараз жа перадачы зямлі. Наводзіць на думку аб неабходнасці арышту Радзянкі і Мілюкова, разгону Дзяржаўнай думы... Напісаць таварышам, каб не думалі, што мы далей адышлі ад задачы заваявання ўлады пралетарыятам. (Запі свае.)
Гучыць думка:
«Не. Мы надзвычай наблізіліся да яе, але не прама, а збоку. І агітаваць трэба зараз не столькі прама супраць Керанскага, колькі ўскосна, супраць яго ж, але ўскосна, іменна: патрабуючы актыўнай і актыўнейшай, ісцінна рэвалюцыйнай вайны з Карнілавым. Развіццё гэтай вайны адно толькі можа нас прывесці да ўлады, і гаварыць у агітацыі аб гэтым менш трэба... »
Ленін (разважае, голас натуральны). Вось так тонка, дыялектычна супярэчліва: і агітаваць і маўчаць. Умела растлумачыць гэта агітатарам. Не ў друку. Ні ў якім разе не ў друку! У пісьмах — да рэўкомаў. На каленях агітатараў. Такая агітацыя — майстэрства, роўнае майстэрству паўстання. Мы не пабаімся змены нашай тактыкі са зменай падзей. Але сёння — толькі так! Цяпер час справы, вайну супраць Карнілава трэба весці рэвалюцыйна, уцягваючы масы, запальваючы іх. А Керанскі баіцца мас, баіцца народа.
2
Лічу, што думка — цытата з твораў павінна гучаць у запісе — з глыбіні сцэны, як з глыбіні часу.