Прыемнага апетыту. (Выходзіць.)
Ленін (спыняецца перад Ровіа). Я казаў, што вы няважны канспіратар.
Ровіа. Уладзімір Ільіч! Вы самі выдалі сябе. Нельга так смяяцца з глупства шпікоў Керанскага.
Ленін (сур'ёзна). Не, з глупства ворага можна смяяцца. Нельга смяяцца з яго розуму. Што яшчэ ў газетах?
Ровіа. Керанскі арыштаваў Карнілава. Галоўнакамандуючым назначаны генерал Аляксееў.
Ленін. Што ж, гэта я прадбачыў, як толькі атрымаў звестку аб разгроме карнілаўцаў рэвалюцыйнымі салдатамі і рабочымі атрадамі. Карнілавец Керанскі ратуе сябе. Лагічна. Але выдае сваю слабасць. Сітуацыя змянілася. Рэвалюцыя ў Рассіі перайшла ў новую стадыю. (Бярэ са стала спісаныя лісткі.) Таварыш Ровіа! Як вы адносіцеся да кампрамісаў?
Ровіа. Мяне называюць лібералам.
Ленін. Вы ставіце гэта сабе ў заслугу? Калі ласка, не блытайце згодніцтва з кампрамісам, з палітычным кампрамісам. Гэта розныя рэчы. Палітычны кампраміс — сур'ёзны тактычны прыём. Я выказваўся пра гэта раней. І сёння, пасля ўчарашніх газет. (Чытае.) «Кампрамісам называецца ў палітыцы ўступка некаторых патрабаванняў, адмаўленне ад часткі сваіх патрабаванняў з прычыны пагаднення з іншай партыяй.
Звычайнае ўяўленне абывацеляў аб бальшавіках, якое падтрымліваецца друкам, узводзячым паклёп на бальшавікоў, заключаецца ў тым, што бальшавікі ні на якія кампрамісы не згодны, ні з кім, ніколі».
Такое ўяўленне прыемна для нас... Нават ворагі вымушаны прызнаць нашу вернасць асноўным прынцыпам сацыялізму і рэвалюцыі... «Задача ісцінна рэвалюцыйнай партыі не ў тым, каб абвясціць немагчымым адмаўленне ад усякіх кампрамісаў, а ў тым, каб праз усе кампрамісы, паколькі яны непазбежныя, умець правесці вернасць сваім прынцыпам, свайму класу, сваёй рэвалюцыйнай задачы, сваёй справе падрыхтоўкі рэвалюцыі і выхавання мас народа да перамогі ў рэвалюцыі». І я зрабіў сёння вывад. Цяпер наступіў такі круты і такі арыгінальны паварот рускай рэвалюцыі, што мы можам, як партыя, прапанаваць... звернем увагу — прапанаваць! — добраахвотны кампраміс, праўда, не буржуазіі, а нашым бліжэйшым праціўнікам, дробнабуржуазным дэмакратычным партыям, эсэрам і меншавікам, якія трымаюць уладу.
Ровіа. Вы зрабілі з мяне бальшавіка. Таму я не разумею, што гэта дасць нам.
Ленін. Таварыш Ровіа! Вы не ўніклі ў абстаноўку, якая склалася ў Піцеры, у Маскве, дзе ў Саветах прагаласавалі за бальшавікоў. Кампрамісам з'яўляецца з нашага боку наш зварот да ліпеньскага патрабавання: уся ўлада Саветам, адказнасць перад Саветамі ўрада з эсэраў і меншавікоў. Адказнасць! Зразумейце! Цяпер, і толькі цяпер, можа быць, усяго на працягу некалькіх дзён ці аднаго-двух тыдняў такі ўрад мог бы стварыцца і ўмацавацца цалкам мірна. Толькі ў імя мірнага развіцця рэвалюцыі, што бывае вельмі рэдка ў гісторыі і што незвычайна каштоўна — бяскроўная перамога! — толькі ў імя гэтага бальшавікі, прыхільнікі рэвалюцыйных метадаў, могуць і павінны, на маю думку, ісці на такі кампраміс. Каб зберагчы жыцці людзей. Наша ўмова простая: поўная свабода агітацыі і скліканне Устаноўчага сходу без новых адцяжак, у самы кароткі тэрмін.
Гэта сур'ёзныя думкі, таварыш Ровіа. І гэта самы сур'ёзны кампраміс. Можа быць, гэта ўжо немагчыма? (З іроніяй.) Маючы інфармацыю толькі аб тым, што арыштавалі Леніна, цяжка рабіць такія сур'ёзныя вывады. Але калі ёсць хоць адзін шанц з сотні, то яго абавязкова трэба выкарыстаць. Шанц гэты — рашэнне эсэраў і меншавікоў не ісці ва ўрад разам з кадэтамі — партыяй буржуазіі.
Ровіа. Складана ў вас.
Ленін. А ў вас?
Ровіа. У нас у сейме пакуль што гавораць. Самыя доўгія прамовы за гісторыю Фінляндыі. Фіны ніколі не гаварылі так доўга. У нас пераважаюць анекдоты аб маўклівасці фінаў.
Ленін. Калі меркаваць па вас, то фінаў не назавеш маўклівымі.
Ровіа (смяецца). Ва ўласнай сям'і я быў выключэннем. Маці затыкала вушы, калі я пачынаў гаварыць.
Ленін. Наладзьце мне спатканне з таварышамі Манерам і Куусіненам. Я мушу ведаць, чым жыве фінская сацыял-дэмакратыя.
Далікатна пастукаўшы, уваходзіць гаспадыня.
Эмілія (да Ровіа). Канстанціна Пятровіча пытае руская сялянка.
Ровіа. Вас пытае нейкая сялянка.
Ленін (здагадваецца). Надзя! Вядзіце сюды.
Эмілія разумее без перакладу — па радаснай узбуджанасці пражывальца. Уваходзіць Крупская, апранутая пад тагачасную работніцу — у хусціне, завязанай на патыліцы, у чорнай сацінавай кофтачцы. З вузялком у руках. Уладзімір Ільіч бярэ жонку за руку.
Надзя! Ах, якая ты малайчына, Надзя! (Да гаспадароў — фіна і шведкі.) Таварышы, гэта мая жонка — Надзежда Канстанцінаўна. (Аглядвае яе ўбранне, смяецца.) А канспіратарка ты лепшая, чым я. Лепшая! Усё натуральнае — і такое пераўтварэнне. Як ваша імя, цётачка?