Рах'я. Я назіраў сёння вывад палка. Спытаў куды. У Перк'ярві.
Ленін. Далей ад бальшавіцкіх прапагандыстаў — матросаў. Таму я і пішу Смілзе. Вывучыць усе звесткі аб размяшчэнні казахаў і паслаць да іх агітатарскія атрады з лепшых бальшавікоў.
Рах'я. Усё вы прадугледзелі, Уладзімір Ільіч.
Ленін. Дарагі Эйна! Яшчэ Маркс сказаў: да паўстання трэба адносіцца як да высокага майстэрства. Скажыце і Смілзе, і сваім таварышам у раённым Савеце, заводскім камітэце. Трэба пусціць у зварот такі лозунг: улада павінна неадкладна перайсці ў рукі Петраградскага Савета, які перадасць яе з'езду Саветаў. Няма чаго цярпець яшчэ тры тыдні вайны і «карнілаўскага наступлення» Керанскага.
Рах'я. Рабочыя гатовы выступіць хоць заўтра.
Ленін. Час мы выберам па законах ваеннага майстэрства. Я пішу Смілзе, што хачу сустрэцца з ім. Няхай прыедзе найхутчэй. Толькі няхай папросіць Ровіа пазваніць па тэлефоне сюды, у Выбарг, Хутанену. Я магу паехаць нечакана.
Рах'я (устрывожана). Уладзімір Ільіч! Я прашу: без мяне ў Піцер не ехаць. Так і Надзежда Канстанцінаўна прасіла. І Сярго сказаў.
Ленін. Без вас не паеду. Абяцаю. Але вяртайцеся хутчэй. Шчасліва вам.
Рах’я. Шчасліва вам, Уладзімір Ільіч. Холадна, а вы лёгка адзеты. Вяртайцеся. Латукі будуць хвалявацца. Да пабачэння. (Моцна паціскаюць рукі.)
ЧАСТКА ДРУГАЯ
6...
Гісторык. Крызіс наспеў. У Саветах большасць у бальшавікоў. Пралетарскія масы падтрымліваюць ленінскія лозунгі і заклікі. Ленін, нягледзячы на небяспеку, якая значна ўзрасла, арышту і нават забойства, нелегальна, з дапамогай Рах'я і машыніста Ялавы, і з тым жа пасведчаннем на імя Іванова, пераязджае з Выбарга ў Петраград.
Гісторыкі і дагэтуль спрачаюцца аб даце пераезду. Выходзіць, пры жыцці Крупскай, Рах'і, Шотмана, Фофанавай ніхто з нашага брата не паклапаціўся ўстанавіць дакладную дату. У дваццатыя гады, пасля смерці Ільіча, некаторыя з блізкіх Зіноўева і Троцкага «пусцілі версію», што Ленін вярнуўся толькі 22 кастрычніка, за тры дні да штурму Зімняга. Апублікаванне пратаколаў ЦК РСДРП абвергла гэтую ліпу. Дзесятага кастрычніка Ленін выступіў на пасяджэнні ЦК з двухгадзінным дакладам, у якім давёў неабходнасць узброенага паўстання. Неадкладна.
«Прамаруджванне смерці падобна». Члены Цэнтральнага Камітэта, частка з якіх праяўляла раўнадушнасць да паўстання, перакананыя логікай доказаў Стратэга Рэвалюцыі, прынялі Ленінскую Рэзалюцыю, якая заканчвалася словамі:
«Прызнаючы такім чынам, што ўзброенае паўстанне непазбежна і зусім наспела, ЦК прапануе ўсім арганізацыям партыі кіравацца гэтым і з гэтага пункту гледжання абмяркоўваць і вырашаць усе практычныя пытанні (з'езда Саветаў Паўночнай вобласці, вываду войск з Піцера, выступлення масквічоў і мінчан і г. д.)».
Супраць рэзалюцыі галасавала двое.
Падпольная кватэра Зіноўева на станцыі Удзельная, дзе яго са жніўня, з прыезду з Разліва, не маглі «адшукаць» агенты Керанскага. Зіноўеў і Каменеў. Гаспадар мерзне — ходзіць па пакоі ў накінутым кажушку. Каменеў апрануты па-летняму — у добрым касцюме і выглядае элегантным інтэлігентам. Зіноўеў спыняецца каля стала, заглядвае ў паперы, пацірае рукі — ад задавальнення ці холаду.
Зіноўеў. Не, Лёва, гэтым пісьмом я задаволены. Шкадую, што такой аргументацыі нам не хапіла на пасяджэнні ЦК. Няхай ЁН паспрабуе аспрэчыць.
Каменеў. Ён можа ўсё аспрэчыць. У яго віртуозная логіка. Часам, здаецца мне, парадаксальная.
Зіноўеў. О, не! У пытанні паўстання ў яго жалезная логіка. Што датычыць тэорыі. Але, седзячы тры месяцы ў Фінляндыі, ён адарваўся ад жыцця, не ўяўляе расстаноўку сіл на даным этапе рэвалюцыі. Ён што азартны ігрок — не можа спыніцца. Не можа ўзважыць сілы і магчымасці праціўнікаў.
Каменеў. Аднак пераканаць большасць ён умее. Растлумачце гэтую унікальную здольнасць яго. Сядзець недзе ў Фінляндыі і... сагітаваць сто трыццаць бальшавікоў пакінуць Прадпарламент. Але (з гонарам) не лічу сваім паражэннем, што я застаўся там адзін. Гісторыя ацэніць гэта.
Зіноўеў. Мы не выступаем перад гісторыяй, як нявесты на кірмашы. Але на свае месцы яна паставіць кожнага.
Каменеў. У вас пасіўная пазіцыя, Яўсей Аронавіч. Не яна паставіць.. Мы яе створым і зоймем месцы, якія нам належаць.
Зіноўеў. На жаль, так не заўсёды бывае. Гэтая цётка бывае і капрызнай і няўдзячнай.
Каменеў. Вы робіцеся песімістам.
Зіноўеў. Мяне страшыць безвыніковасць дыскусіі, якую мы пачалі. Леніна пераканаць немагчыма. (Нервова ходзіць па пакоі.) І астатнія... Жаданне схапіцца з ворагам — сляпое жаданне. Наркотык, які туманіць розум. Толькі мы з табой разумеем, што гэта палітычная авантура. Ленін тэарэтычна супраць бланкізму. А сённяшняя практыка яго — чысцейшы бланкізм.