Ленін (за рабочым сталом. Узлёт яго думкі перадаецца і ўсёй паставай і словамі, якія кладуцца на паперу).
«Довады, з якімі выступалі гэтыя таварышы, да таго слабыя, гэтыя довады з'яўляюцца такім здзіўляючым праяўленнем збянтэжанасці, запалоханасці і краху ўсіх асноўных ідэй бальшавізму і рзвалюцыйна-пралетарскага інтэрнацыяналізму, што нялёгка падшукаць тлумачэнне такім ганебным хістанням. Але факт у наяўнасці, і паколькі рэвалюцыйная партыя цярпець хістанняў па такім сур'ёзным пытанні не мае права, паколькі пэўную смуту гэтая парачка таварышаў, растраціўшых свае прынцыпы, унесці можа, то неабходна разгледзець іх довады, ускрыць іх хістанні, паказаць, наколькі яны ганебныя».
Ленін (адрываецца ад пісання, заглядвае ў лісткі). Які ж ваш першы довад, на якім я спыніўся? «У нас няма большасці ў народзе...» Панове, вы або ашуканцы, шулеры, што тасуюць карты, або педанты, якія хочуць, не лічачыся з рэальнай абстаноўкай, атрымаць гарантыі, што ва ўсёй Расіі бальшавікі маюць роўненька палавіну галасоў плюс адзін. Не, бальшавікі маюць большасць у шмат якіх Саветах. У Піцеры — што самае важнае. У Маскве... Гэта дакажам! І зробім вывад. А ён адзіны. Пакуль эсэраўска-меншавіцкія здраднікі народа бурчаць, пагражаюць, пішуць рэзалюцыі, абяцаюць накарміць галодных скліканнем Устаноўчага сходу, народ па-бальшавіцку — падкрэслім гэта — прыступіць да вырашэння пытання аб хлебе паўстаннем — толькі паўстаннем! — супраць памешчыкаў, капіталістаў і скупшчыкаў. Толькі так, панове хліпакі! (Выходзіць з-за стала, праходзіць па пакоі. Смяецца сваёй думцы.) А хораша вам, Зіноўеў, адказаў Скрыпнік на ваша сцвярджэнне, што Саветы павінны быць рэвальверам, прыстаўленым да віска ўрада. «Рэвальвер без кулі?» — спытаў наш украінскі таварыш і выклікаў смех. Так і запісаць! Калі рэвальвер без кулі, то гэта прамы пераход да Ліберданаў, якія тысячу разоў абвяшчалі Саветы «рэвальверам» і тысячы разоў падманвалі народ, бо Саветы пры іх панаванні былі нулём. Вынікі доказу: «Або пераход да Ліберданаў і адкрытая адмова ад лозунга «Уся ўлада Саветам», або паўстанне. Сярэдзіны няма!»
Ленін (зноў паглыблены ў працу. Гучаць яго бессмяротныя словы). «Альбо скласці непатрэбныя рукі на пустых грудзях і чакаць, кленучыся «верай» ва Устаноўчы сход, пакуль Радзянка і К0 здадуць Піцер і задушаць рэвалюцыю,— альбо паўстанне. Сярэдзіны няма...» «Ці ад таго, што мы, бальшавікі, абвясцім веру ў скліканне Устаноўчага сходу, ад гэтага голад згодзіцца пачакаць?» (Адрываецца ад паперы, заглядвае ў лісткі апанентаў, злосна ляпае па іх, абурана.) А гэта ўжо чорт ведае што! Дзіцячае разважанне! Каб карнілаўцы пачалі яшчэ раз, во тады мы паказалі б ім. А пачынаць самім — навошта рызыкаваць! Ах, як пераканаўча! Як рэвалюцыйна! Смех! А калі карнілаўцы другога прызыву навучыліся сяму-таму? Калі яны дачакаюцца галодных бунтаў, прарыву фронту, здачы Піцера, не пачынаючы да таго часу? Што тады?
Ленін засяроджана запісвае свае думкі. У іх усё істотна. Але ёсць ударныя акорды, якія гучаць з асаблівай сілай.
Акорд тэзіса дзесятага: «Прамаруджванне ў паўстанні смерці падобна — вось што трэба адказаць тым, хто мае сумную «мужнасць» глядзець на рост разрухі, на блізкасць голаду і адгаворваць рабочых ад паўстання (гэта значыць раім ім пачакаць, яшчэ пакласціся на буржуазію)». (Ленін зноў чытае лісткі, смяецца.)
А гэта ўжо з «Сатырыкона». Пра такое ў народзе кажуць: адзін дурань можа ў дзесяць разоў больш задаць пытанняў, чым дзесяць мудрацоў здольны адказаць.
Што будзе, калі мы возьмем уладу, а не атрымаем ні перамір'я, ні міру? Атрымаем! Не хвалюйцеся, панове! Прапанаваны намі дэмакратычны мір могуць не прыняць некаторыя ўрады, але народы прымуць усё!
Аб ваеннай змове... Марксізм вельмі глыбокае і рознабаковае вучэнне. І я не здзіўляюся, што ўрыўкі цытат з Маркса заўсёды сустракаеш сярод довадаў тых, хто рве з марксізмам. Вы, панове, парвалі з марксізмам, калі не разумееце розніцы паміж мастацтвам узброенага паўстання і ваеннай змовай, вартай асуджэння. Любезныя таксама марксісты! Праспявайце нам супраць «ваеннай змовы».
Гісторык. Калі «Пісьмо да таварышаў» было напісана, позна ўвечары Ленін атрымаў меншавіцкую газету «Новая жизнь», у якой прачытаў, што па горадзе ходзіць лісток, у якім два вядомыя бальшавікі выказваюцца супраць паўстання. Дык вось яна цана зіноўеўскага абяцання! Раскольнікі не спыняюцца.