І, растаўшы, нібы прывід, наўгалоп памчаўся прэч.
Нібы віхар легкакрылы, конь панёс мяне далёка,—
Ад зласліўцаў ён заўсёды выратоўвае мяне;
Як хатайцаў тых, караю ўсіх я караю нялёгкай,
Хто мне чыніць перашкоды, хто пагрозы слаць пачне.
Ты ж прыйшоў, як друг жаданы, з сэрцам чыстым і адкрытым,
Станам роўны кіпарысу, ўсе нягоды перамог,
Хоць пакут замнога бачыў; хоць нямала перажыў ты,—
Ды не знойдзеш чалавека, на каго б забыўся бог!»
Аўтандзіл сказаў: «О віцязь, я не варты слоў узнёслых,
Мне з табой не зраўнавацца, хоць таго й хацеў бы я,—
Ты ж, як вечны вобраз сонца, што ўзняло заранку вёслы,
Свеціш людзям, бо й пакутам не зламаць цябе ніяк!
Я парву сягоння чары той, аб кім так летуценіў,
Я служэнне ёй пакіну, ты вядзі з сабой мяне;
Не, крышталь чысцей заўсёды, чым каштоўнае каменне,—
Быць з табой да самай смерці — больш нішто не міла мне!»
Тарыэль прамовіў: «Сэрца ты маё крануў спагадай,
За любоў тваю і ласку чым аддзякаваць змагу?
Ёсць закон: міджнур міджнуру — дапамога і парада,
Адарваўшы ж ад каханай — чым табе дапамагу?
Ты шукаў мяне па свеце, як царыца загадала,
І знайшоў, да гэтай мэты ідучы смялей за ўсіх;
Як пра лёс мой расказаць мне, поўны горкасці і жалю,
Як мне полымя пакуты ў сэрцы бедным пагасіць?»
Тут Асмат сказала ціха: «Ручаіна слёз не зможа
Патушыць агонь кахання. Вось паслухайце, прашу:
За цябе гатоў памерці віцязь слаўны і прыгожы,
Дык, параненую цяжка, ты адкрый яму душу.
Ён прасіў мяне аб гэтым, шчырай думкаю сагрэты,
Каб, уведаўшы прычыну, памагчы ў бядоце мог.
Можа ўцеху прынясе ён, да тваёй наблізіць мэты,—
Хараство не слепіць вока, калі шле яго нам бог!»
Тарыэль маўчаў, хоць сэрца несціхана палымнела,
А пасля сказаў: «Была ты мне заўжды радней сястры.
Толькі вылечыць не можна дух, не падуладны целу;
Мне шкада, што й гэты віцязь, як і я, ў агні гарыць.
Як знайсці людское шчасце, калі бог яго не творыць?
Ад тугі дранцвее сэрца, як успомню пра яе;
Я даўно са шляху збіўся, сеткай лёг на вочы морак,
Бурка ды бярэмя сена — вось здабыткі ўсе мае.
Але той, хто шле нам сонца, надзяляе мужнай сілай,
Двойчы дар мне пасылае з недасяжнай вышыні:
Першы: я злучу навекі Цінацін і Аўтандзіла;
Па-другое: сам, быць можа, не згару ў тым агні».
І сказаў ён: «Слухай, віцязь, хто сабрату стаў сабратам,
Смерці той не пабаіцца, не разгубіцца ў імгле.
Слухай жа расказ мой сумны, так пакутамі багаты,—
Бог адным даруе шчасце, а другім няшчасце шле.
Сядзь і ты, мая сястрыца, набяры вадзіцы чыстай,
Апануе непрытомнасць — акрапі сваёй рукой.
А сканаю — не журыся, памяні слязой агністай,
Закапай глыбей, калыскай будзе хай зямля бацькоў».
Расхінуў каўнер на шыі, скінуў з плеч магутных шкуру
І сцямнеў, нібыта сонца, што схавалі зграі хмар,
Вусны сціснуў, скамянеўшы, доўга так сядзеў пануры
І, глыбока ўздыхнуўшы, слёз пякучых не стрымаў.
«О каханая,— рыдаў ён,— дзе цябе я адшукаю?
Ты жыццё маё і шчасце, ты вачэй маіх краса!
Хто падсек цябе пад корань, быццам дрэва ў шатах раю,
Хто спустошыў маё сэрца, спапяліўшы думак сад?»
ТАРЫЭЛЬ РАСКАЗВАЕ АЎТАНДЗІЛУ ПРА СВАЁ ЖЫЦЦЁ
«Расказаць пра ўсё гатоў я, хоць язык мой і нямее;
Будзь жа ўважлівы і слухай споведзь сумную маю!
Я спагады не чакаю ад тае, па кім шалею
І па кім у скрусе цяжкай горкіх слёз патокі лью.
Сем цароў было ў індаў — гэта кожнаму вядома;
Над шасцю ўладарыў спраўна ўсемагутны Парсадан.
Горды, шчодры і багаты, ён даваў адпор любому,—
Меў запал ён ваяўнічы, твар, як сонца, львіны стан.
Сёмым быў, на страх зласліўцам, шанаваны ўсімі бацька;
Сарыданам непахісным называўся ўсюды ён.
Не асмельваўся з ім стрэцца вораг яўна ці знянацку.
Паляванню і забавам аддаваў ён многа дзён.
Толькі быць заўжды ў самоце не хапала бацьку моцы,
Ён сказаў: «Зямель нямала змог я ў ворага забраць.
Ёсць і слава і багацце, а жыву я ў адзіноце.—
Вось і вырашыў я ўладу Парсадану перадаць».
Загадаў адразу ж ехаць ён паслу да Парсадана,
Перадаць яму: «Уладар мой, зычу век у славе жыць.
Прызнаю тваю магутнасць і над Індыяй ўладанне,
І, як верны твой падданы, я хачу табе служыць».
Цар бясконца быў шчаслівы незвычайным тым здарэннем,
Адказаў: «Я, цар краіны, сёння славіць бога рад,
Што прыняў, са мною роўны, ты мудрэйшае рашэнне,—
Прыязджай — і ты мне будзеш госць найпершы, родны брат!»
Атрымаў мой бацька царства разам з чынам амірбара,
Амірбар жа ў індыйцаў разам з тым і спасалар.
Кіраваў і жыў шчаслівы, меў усё, аб чым ні марыў,
Толькі кесарам не быў ён — а ў астатнім той жа цар.
Парсадан сябе паводзіў з бацькам так, як роўны з роўным;
Гаварыў: «Найлепшы ў свеце амірбар дастаўся мне!»
Быў ён першы ў паляванні, з перамогай вёў ён войны,
Да яго я непадобны, як ніводзін да мяне.
Цар з царыцай гаравалі — пераемнік не радзіўся,
І народ увесь і войска гаравалі горам тым.