Адаслаў ганца, і сэрцу весялей адразу стала,
І пагас агонь нясцерпны, і настрой узняўся сам.
Свет жыцця майго мне шчасце зырка ў час той азарала,
А цяпер са мной, вар'ятам, нудна нават і звярам.
Я імкнуўся ў вандраванні, ды спыняў развагі голас;
Я з сябрамі ў пагулянках неаднойчы бавіў час,
Ды агонь пачуццяў палкіх пазбаўляў уцех вясёлых,
І ў тузе вялікай долю праклінаў каторы раз».
НЕСТАН-ДАРАДЖАН ЗАПРАШАЕ ДА СЯБЕ ТАРЫЭЛЯ
«Неяк я прыйшоў з палаца, увайшоў у спачывальню,
Лёг і, любую згадаўшы, я заснуць ніяк не мог,
Перачытваў з асалодай змест чароўнага паслання.
Раптам следам за дварэцкім хтось ступіў на мой парог.
Гэта быў слуга з пасланнем ад Асмат. Яна пісала,
Што мяне чакае тая, нож чый сэрца мне працяў.
Радасць цемру з воч сагнала, смутку путы разарвала;
Я ішоў, маўчаў, скаваны паўнатою пачуцця.
Увайшоў я ў засень саду. Там Асмат мяне чакала;
Усміхнуўшыся, сказала, як насустрач падышла:
«Я адважна з твайго сэрца дзіду вострую дастала,—
Увайдзі, зірні на ружу, што не звяла — расцвіла».
Адхінуўшы цяжкі полаг, прапусціла мяне ў залу,
Дзе ў рубінах бадахшанскіх узвышаўся балдахін;
Там пад ім сядзела тая, што наўкол праменне слала,—
З воч-азёраў бліснуў позірк, як з агатавых глыбінь.
Доўга я стаяў маўклівы. Не сказала мне ні слова,
Толькі ветліва глядзела з цёплай ласкай на мяне.
«Ты ідзі,— Асмат шапнула,— не чакай дарма размовы».
І ад слоў тых нечаканых я ізноў запалымнеў.
Сумны я пакінуў залу, ўслед Асмат пайшла за мною.
Я падумаў: «Свет імклівы, толькі што ты даў бальзам,—
Ты надзеяй сэрца ўсцешыў, дык нашто разбіў журбою?
Дзве душы злучыў — навошта ж зноў рассек іх папалам?»
Мы ішлі праз сад. Сказала мне Асмат спагады словы:
«Расчыні для шчасця дзверы, гора стогны заглушы;
Ты не муч сябе дакорам, што была яна суровай,—
Сарамлівасць прыкрывае гордасць юнае душы!»
Я сказаў: «Бальзам для сэрца маеш толькі ты, сястрыца,
Дык не дай з душой расстацца, весткі шлі штодзённа мне;
Боль душы яны суцішаць, як гаючая крыніца.
Што пачуеш — вестка тая хай мяне не абміне».
Ехаў верхам я дадому, слёзы беглі, як расінкі.
Увайшоў у спачывальню ды не мог заплюшчыць воч.
Спахмурнеў крышталь аблічча — стаў сіней, чым колер сінькі;
Стаў нямілы мне заранак, стала мне ратункам — ноч».
ПІСЬМО, НАПІСАНАЕ ЦАРОМ ХАТАЙЦАЎ У АДКАЗ ТАРЫЭЛЮ
«Пасланец вярнуўся ў тэрмін, ён прывёз адказ хатайцаў.
З ганарыстаю пагардай перадаў хатайскі цар:
«Мы зусім не баязліўцы, крэпасць наша вам не здасца,
Мы не хочам нават ведаць, хто такі ваш гаспадар».
Ён пісаў: «Шле Тарыэлю свой адказ Рамаз Вялікі:
Я чытаў пісьмо, здзіўляўся з непачцівасці тваёй,—
Як пасмеў ты слаць загады мне, цару дзяржаў шматлікіх?
Не жадаю болей бачыць пісьмаў, пісаных табой!»
Я намеснікаў адданых разаслаў сабраць дружыны.
Раць індыйская сышлася — неба мае меней зор! —
З месцаў блізкіх і далёкіх войскі йшлі ды йшлі няспынна:
Занялі палі, даліны і цясніны дзікіх гор.
Без затрымкі, без дакору пакідалі сем'і, хаты;
Я агледзеў на парадзе строй атрадаў баявых,
Пахваліў байцоў бадзёрых, выгляд смелы, зухаваты,
Зброю сталі харазмійскай, шпарканогіх коней іх.
Я высока ўзняў над плошчай царскі сцяг чырвона-чорны,
Загадаўшы войску рушыць, як пачне займацца ўсход.
Сам жа месца не знаходзіў — так было на сэрцы горна:
«Калі сонца не пабачу, як змагу ісці ў паход?»
А прыйшоў дамоў — заныла сэрца, сціснутае скрухай,
Пацяклі струменнем слёзы, быццам хваля змыла гаць.
«Што ты робіш, доля злая? — паўтараў я, паўшы духам.-
Што ўздыхаць таму па ружы, хто не змог яе сарваць?»
СУСТРЭЧА ТАРЫЭЛЯ З НЕСТАН-ДАРАДЖАН
«У пакой слуга з пасланнем увайшоў неспадзявана,
Мне, ахопленаму смуткам, ад Асмат пісьмо ўручыў.
«Ты прыходзь,— яна пісала,— кліча месяц твой жаданы,—
Гэта лепш, чым горка плакаць, лёс няўдалы кленучы».
Быў я рады так, як можа гэта толькі закаханы,
Зноў пайшоў у сад знаёмы, хваляванне ледзь трываў;
І Асмат на тое ж месца падышла ў час чаканы
І з усмешкаю сказала: «Месяц там чакае льва!»
Павяла мяне па ўсходах, дзе ўзвышаліся тэрасы;
Глянуў: выйшаў месяц ясны, ўсё наўкол заліў святлом;
Шоўк зялёны ўбораў пышных ахінаў дзівос акрасай
Стан дзявочы непаўторны. Быў узрушан я суздром.
На дыван ступіў нясмела. Пачала згасаць трывога,
Знік сумнення морак; радасць узышла, як слуп святла:
Там сядзела дзіва-дзева, сонца хто ярчэй намнога,
Твар схавала, толькі ў бок мой мелькам вокам павяла.
І прыслужніцы сказала: «Дай прысесці амірбару».
Мне Асмат дала падушку, сеў я побач каля той,
Хто магла быць сонцу парай, перад кім знікалі хмары.
Я дзіўлюся, як дагэтуль не расстаўся я з душой.
«Ты даруй,— яна сказала,— мне за гонар мой дзявочы,
Што прымусіла маўчаннем стрэчы шчасны міг забыць,
Што лілі ад крыўды гэтай слёз паток нарцысы-вочы,—