Скарбы скрозь бясконца неслі, аж мігцела ўваччу.
Абвясціў я ўсім хатайцам: «Хай жыве без страху кожны!»
І дадаў: «Я — ваша сонца і спаліць вас не хачу!»
Я агледзеў падрабязна ўсю казну, ўсе склепы-сховы,—
Падлічыць усе багацці не хапіла б сіл маіх:
Бачыў там я шаль дзівосны, горы ўбораў пурпуровых,—
Ты б вачам сваім не верыў, калі б сам пабачыў іх!
Зразумець я быў няздольны, дзе і кім яны сатканы,
Кожны, ўбачыўшы, здзіўляўся, божым цудам называў.
Не відаць было ні нітак, ні парчы залататканай,
Нібы хто тканіны тыя ў агні загартаваў.
Іх я ўзяў у падарунак для сваёй непараўнанай.
З лепшых лепшыя здабыткі ўласнаручна адабраў
І на тысячу вярблюдаў пагрузіў для Парсадана
І з прыемнай весткай тут жа ў знак пашаны адаслаў».
ПІСЬМО ТАРЫЭЛЯ ДА ІНДЫЙСКАГА ЦАРА І ВЯРТАННЕ З ПЕРАМОГАЙ
«Напісаў цару: «Ўладар мой, лёс цябе спаткаў шчаслівы!
Рыхтаваў мне вораг здраду — заплаціў сваёй крывёй.
Ты даруй, што я спазніўся з весткай гэтаю праўдзівай,—
Хан хатайскі, скарбаў безліч ляжа ніц перад табой».
Пакарыўшы край хатайскі, я бязладдзе хутка знішчыў,
Іх зямлёй і ўсім багаццем назаўсёды заўладаў.
Не хапіла мне вярблюдаў, на валах я вёз здабычу.
Славу, гонар, перамогу — ўсё здабыў, чаго жадаў.
Хан палонны ехаў следам, апусціўшы вочы долу.
Поўны радасці вялікай, нас індыйскі цар страчаў.
Колькі славы і пашаны на маю прыпала долю!
Парсадан рукою ўласнай рану мне перавязаў.
Стракацела плошча людам, каляровымі шатрамі.
Каб убачыць пераможцу, шмат прыйшло туды людзей.
Баль вялікі цар наладзіў, весяліўся разам з намі,
Пасадзіў мяне з сабою, з ласкай цёплаю глядзеў.
Балявалі да світання, разлягаўся гоман гучны,
Ранкам рушылі ў горад. Слугам цар сказаў сваім:
«Войска ўсё сюды паклічце, каб з'явіўся кожны лучнік,—
Пакажыце ўсім Рамаза і палонных разам з ім!»
Зганьбаванага палонам да цара прывёў я хана;
Цар сустрэў яго ласкава, быццам хлус той быў дзіцём,
З крывадушным ліхадзеем абышоўся ён з пашанай:
Пераможца не пакрыўдзіць тых, хто скрыўджаны жыццём.
У размове далікатнай спраў не кратаў недарэчных,
Частаваў цара хатайцаў, быў гасцінным перад ім.
А на золаку паклікаў і спытаў мяне сардэчна:
«Ці даруеш ты хатайцу, што быў ворагам тваім?»
Адказаў яму з павагай: «Бог даруе грэх любому,—
Будзь таксама міласэрны да знясіленых душой!»
Цар сказаў Рамазу: «Ведай, адпушчу цябе дадому,
Толькі больш сябе не ганьбі крывадушнаю маной!»
Дзесяць тысяч драхмаў мусіў хан плаціць цару ў даніну,
Звыш таго — тканін багата, і атласу і парчы;
Цар адзенне даў Рамазу, загадаў адзець дружыну
І пусціў усіх на волю, не зрабіўшы зла ні ў чым.
Галаву схіліўшы ўдзячна, адказаў Рамаз пакорны:
«Уладар, мяне за здраду бог сурова пакараў.
Калі зноў табе я здраджу, адплаці мне смерцю чорнай!»
І, сабраўшы сваю світу, рушыў ён у родны край.
Ледзь развіднела, з'явіўся чалавек, царом пасланы:
«Ўжо тры месяцы мінула, як ты знік з маіх вачэй,
Я не еў даўно дзічыны, я не быў на паляванні,—
Хоць і стомлены ты, пэўна, аль ўсё ж прыходзь хутчэй!»
Я ў палац з'явіўся хутка. Бачыў там гепардаў зграю,
Хоць і стомлены ты, пэўна, але ўсё ж прыходзь хутчэй!»
Цар чакаў, калі на выйсце ў трубы лоўчыя зайграюць,
Рады быў майму з'яўленню, пахваліў мой сціплы ўбор.
Ціха, так, каб не пачуў я, ён шапнуў на вуха жонцы:
«Бачыць люба Тарыэля, цешыць вока ён сабой,
Цемру скрухі і журботы разганяе, нібы сонца,
Дык, прабач, дакучу просьбай неадкладнаю сваёй.
Расказаць хачу: задумаў без цябе адну я справу.
Як вядома ўсім, царыцай быць прызначана дачка;
Хай жа ўбачаць дрэва раю і красу ўсяе дзяржавы,—
Палявалі мы з ахвотай у даліне і міжгор'і,—
Ды нядоўга йшлі забавы, пачалі трубіць да збору,—
Гульні ўсе спыніць, вяртацца — быў загад цара такі.
Каб мяне пабачыць, людзі ўсё запоўнілі сабою,
Быў на мне, як пераможцу, шыты золатам каптан;
Тварам бледны быў, як ружа, што абмыты рос слязою;
Захапляў сабою ўсіх я — гэта праўда, а не зман.
З дарагой тканіны ўборам, што здабыў я ў хатайцаў,
Я чало сваё ўпрыгожыў. Скрозь грымела мне хвала.
Цар з каня сышоў, і разам мы пайшлі ў яго палацы;
Раптам я абмёр: на троне ясназорая была!
Зіхацела, быццам сонца, у аранжавым адзенні,
Цэлы рой прыслужніц юных дагаджаць быў дзеве рад;
Ад яе святло лілося, прэч збягалі з вуліц цені;
Між каралаў губ свяціўся белых перлаў роўны рад.
Быў паранены ў руку я і прыйшоў на баль з павязкай;
Гэта ўбачыўшы, царыца ўстала з трона, падышла,
Абняла, пацалавала і сказала з цёплай ласкай:
«Не пасмее болей вораг ні вайны ўчыніць, ні зла!»
Пасадзілі мяне побач цар з царыцаю прыветна,
А насупраць ззяла сонца, апаляла пачуццё.
Пераглядваліся з ёю мы ўзаемна непрыкметна;
Ад яе адводзіў позірк — меркла ўраз маё жыццё.
Быў багаты пачастунак, як вялося ў той краіне;
Балю гэткага раскошу дзе і хто пабачыць мог?