Ды хай не будзе пэўны аніхто,
Калі нагою лёгкі камень зрушыць
На круцізне галавакружнай, што
Не будзе сам тым каменем раздушаны!
Ды хай забудзе шляхта пра спакой, —
Даволі здзекаў з люду, нацярпеўся!
Забыты плайчык стараной глухой
На Чарнагору нёс свайго Алексу.
... на ім была шапка з паўлінавымі пёрамі, прамасленая чорная сарочка, чырвоныя нагавіцы, абуты ў пасталы, за шырокім поясам дзве пістолі, парахаўніца. капшук для табакі, сумка, ружжо цераз плячо.
З расказу Шымана
Сінелі рукі ў ледзяной вадзе.
На іх раз-пораз хукала Марычка,
І зноўку часта пранік ляскацеў,
І Чарамош лавіў той гук прывычны.
Пануры дзень, халодны, шэры дзень.
Дзяўчына мыла шорсткую бялізну.
Сплывала пена, гінула ў вадзе,
А думы ўсё ля аднаго віліся.
Каб знаць Марычцы, дзе цяпер Багдан...
За лета ўсё — ні жадненькае весткі.
Бы сам быльнёг пасеяў па слядах
Размоў кароткіх і спатканняў рэдкіх.
Прыйшоў са снегам, з ліўнямі сышоў —
Навек застаўся радасцю і болем.
Вясёлы, дужы, стройны, як бучок[8].
Ён не расказваў пра сябе ніколі.
Адкуль, ён, хто ён — от, батрак, найміт,
З адзіным правам; гнуць на панства спіну.
«Сяк-так даб'ю астатніх паўзімы,
А там падамся зноў на паланіну».
А ці пастушыў ён, ці дзе служыў —
Адно Марычка несумненна знала:
Той, за каго б яна жыццё паклала,
Не турбаваўся ёю, не тужыў.
На сто замкоў замкнуўся душны круг.
Адзіны, з болю — ў большы боль, масточак.
І падаў пранік з накалелых рук,
І дзень чарнеў пакутаю дзявочай...
Шырока вядома ў цэлым Пакуцкім і Прадгорскім краях злосць і дзёрзкасць халопа Доўбуша, які ўжо тры гады з кучаю назбіраных апрышкаў нападае на шляхту.
Каронны. гетман Іосіф Патоцкі
З універсала ад жніўня 1742 г.
Аднойчы ў наша сяло Аславы прыйшоў Доўбуш і ўзяў вялікі сундук грошай у пана. А потым едуць усе па сялу, ён і яго трыццаць хлопцаў, як якое-небудзь войска, і ўсе грошы раздаюць.
3 расказу жыхароў сяла Чорныя Аславы
І ўжо хадзілі па Карпацці ўсім
Пра бессмяротнасць мсціўцы казкі-байкі;
Пра тры сярэбраныя валасы,
Што бераглі яго ад кулі й барткі;
Пра зелле-чары, што сівы дзядок,
Зрабіў надрэз у далані юначай,
Паклаў у рану, каб нідзе нішто
Не адвярнула ад хлапца удачы.
Як трудна, людзі, усвядоміць нам
Маўклівую, як атам, нашу сілу...
... Не першы дзень стары блукаў, ды знаў,
Што ён не мае права не асіліць
Любой дарогі і любых нягод,
Пакуль не знойдзе Доўбуша, не ўмоліць
Яго малітваю сяла ўсяго,
Каб збараніў ад панскае сваволі.
Ке бачыла Падольская зямля
Такого, ях Златніцкі, жываеда.
За правіну найменшую сялян
Да смерці сек,
у здзеках меж не ведаў.
Быў ротмістрам шляхецкіх карных войск,
Дзе ні з'яўляўся, лютаваў, як турак.
Насілле, згубу ўсюды нёс з сабой,
Не думаючы пра свае хаўтуры.
... Стары знямогся, сеў перапачыць.
Дрыжалі ногі ў хадаках абдзёртых.
Дастаў сухар, вадою размачыў,
Перахрысціўся і паднёс да рота.
Навокала — вяршыні ды лясы
У шчодрым сонцы й красавіцкім ветры.
Зусім блізенька падпірала сінь
Нязрушна-велічна гара Гаверля.
Так не вязаўся мірны краявід
У смузе пяшчотнай весняга разліву
З пякельнай ношай крыўды, слёз, крыві
У сэрцы ў пасланца па справядлівасць.
Канаюць людзі пад ярмом чужым, —
Чаму ж вы, горы, так спакойна спіце?!
Нямое рэха ўзносіла ў душы
Імёны Мухі, Грывы, Цеслі, Пынты.[9]
О не, не спалі горы. Іх сыны
Цану сабе і волі сваёй зналі!
Не закаваць свабоду ў кайданы,
Не вынішчыць яе на гострых палях.
Стары падняўся: божа, блаславі,
Хай будзе шлях раба твайго нядоўгі.
Усё вышэй альпійскіх лугавін
Сцяжынка падала яму пад ногі.
вернуться
9
Важакі сялянскіх паўстанняў і апрыііікаўскага руху на Галіцкай зямлі ў XVI—XVIII ст. ст.