— А мо ўжо позна? — засумняваўся чалавек. — Можа, не трэба было вяртацца? Колькі тут засталося жыць!
— Жыць ніколі не позна, — запэўніў цень.
Там, дзе сцежка напрасткі скіравала да мястэчка, цень аббёг чалавека і стаў ззаду.
— Цяпер ідзі сам, — сказаў. І чалавек пайшоў.
Ён не запальваў святла. Сядзеў на зэдліку ля печы, марнаваў тытунь, цвіркаў слінай на вуголле і, падахвочваючы агонь трэскамі, думаў, што гады ў дарозе, як трэскі: зырка гараць, але хутка згараюць.
— Ты шкадуеш аб гэтым? — спытаў агонь.
— Чаго там шкадаваць, — сказаў чалавек і кавалкам сталёвага прэнта паварушыў прысак.
Гаючае святло пляснула ў сырыя куты хаты, загудзеў комін.
— Што згарэла, тое не згніло, — суцешыў агонь.
Чалавек нічога не адказаў, перакуліўся ў мінулае, спрабуючы ахапіць яго цалкам, але разбэрсаныя па свеце гады не збіраліся ў жыццё. Вусны чалавека пакутліва перасмыкнуліся, і ён зноў сплюнуў на вуглі.
— Я ўмею варыць бульбу і смажыць сала, — раптам нагадаў агонь.
— Што з таго, калі я на ўсё забыўся, — роспачна прамармытаў чалавек.
— Але ты навучыўся нечаму іншаму, — лагодна азваўся агонь.
— Я навучыўся швэндацца па свеце і не заўважаць, як ацярушваецца пад ногі жыццё...
На гэты раз прамаўчаў агонь.
Трохі пазней чалавек акрыяў і як бы запытаўся:
— Хіба крама яшчэ не зачынена? Можна было б купіць торбу бульбы і кавалак сала.
— Крама ўжо зачыненая, але побач спагадлівая суседка, — падказаў агонь.
Чалавек не пайшоў да суседкі, ён перастрэў яе на другі дзень ля студні. Клубы жанчыны калыхаліся, як вёдры, і ён запытаўся:
— Ці можна ў вас напіцца?
— Толькі трэба зайсці ў хату, я падам кубак.
— У вас прыгожыя фіранкі на вокнах, — пахваліў ён, трымаючы яе на ходніку.
— Напэўна, вы бачылі прыгажэйшыя.
— Увесь ранак яны чамусь калыхаліся.
— Гэта скразняк.
— Трэба шчыльней зачыняць дзверы.
— Я не баюся скразнякоў.
— У вас не знойдзецца голкі з ніткай? Я добратакі абнасіўся ў дарозе.
— Чаму ж не. Я шыю і людзям, і анёлам.
— Я ўпраўлюся сам, мне б толькі начынне...
— Мы наглядалі за вашай хатай, але думалі, што яна абтрусіцца, пакуль вы вернецеся. Хата без гаспадара, як сабака, хутка дзічэе.
— Чалавек без хаты — таксама.
— Яе можна яшчэ паправіць.
— Хату паправіць можна...
— То хадзем, я дам напіцца.
— Дзякуй, я трохі пазней зайду.
— А вам не расхочацца?
— Піць, можа, і расхочацца, але голка з ніткай усё роўна будуць патрэбнымі.
Хлеў ад самых дзвярэй быў завалены ламаччам. Ён перакінуў сёе-тое з кута ў кут і вызваліў з-пад рыззя варштат.
— Чаго я сюды прыйшоў? — запытаўся чалавек.
— Я сам хацеў пра гэта запытацца,— сказаў варштат.
— Ну, то пытайся.
— Твой бацька збудаваў жытло, выкапаў студню, змайстраваў варштат. А што зрабіў ты?
— Я бавіўся жыццём, як цацкай, пакуль не апрыкла. А цяпер вось думаю, якога яшчэ ражна мне трэба. Ты не ведаеш?
— Чалавеку нічога не трэба, абы было што рабіць. А работа ёсць заўсёды. Таму чалавеку нічога не трэба.
— Хіба чалавек — усяго толькі прылада?
— Чалавека выпраўляюць сюды не на пагулянку. Так лічыў твой бацька. І той, хто не лянуецца, будзе мець пасля ласку на тым свеце, а лайдака зноў вернуць, каб рабіў тут самую брудную работу.
— Мне хапіла аднаго разу, болей я не хачу.
— Тады бярыся за справу. Можа, яшчэ паспееш...
— Каб жа я ведаў, за што мне брацца...
— А чаму цябе навучылі?
— Хадзіць па дарогах і без дарог.
— Хада — гэта не работа, хада — гэта шлях да работы. А калі ты прыходзіў, дык што там рабіў?
— Калі я прыходзіў, то ішоў далей.
— Дык ты пасвіў вецер, — здагадаўся варштат.
На падворку суседа бязладна скакала сякера. Ён падумаў, што яму не абысціся без сякеры, і пайшоў праз дарогу да суседа.
Пасярод занядбанага двара стаяў маленькі вазок з брызентавымі крыламі. Дробны, як згублены грошык, гаспадар кінуў абчэсваць бярозавы калок і з ахвотай патлумачыў:
— Раней я хацеў змайстраваць драбіну на неба, але пасля ўзважыў: ну, усцягнуся туды, і што? Буду сядзець на драбіне, як жаба на карчы.
— Калі паляціш, накінь кажух. На небе халадней, чым на зямлі.
— Я сена нацерушу і посцілкай падаткнуся.
— А куды табе трэба?
— Абы ад зямлі адарвацца. Каб ты адно ведаў, як яна мне апрыкла.
— Ці вернешся?
— Не ведаю. Дзяцей у мяне не было, а жонка памерла. Цяпер куды закарціць, туды і палячу. Ніхто за крысо не трымае.