Беларусы пра гэта добра ведаюць і з першых дзён немаўляці пачынаюць змагацца з інфернальнымі сіламі. Хаваюць пестуна ад злога вока, шэпчуць розныя паганскія замовы, нясуць да папа хрысціць, вешаюць над калыскай асвенчаны крыжык ці загавораныя знахаркай зёлкі...
Цяжка сказаць, наколькі ўсё такое дапамагае, але ж людзі — яны не дурныя, і калі гэтак вычвараюцца, дык пэўна бачаць у тым нейкі сэнс. Хаця, як на мой розум, дык праблема не столькі ў нячысціках абок дзіцяці, колькі ў ім самім. Бачыце, я мяркую, што дзеці — гэта зусім і не дзеці, а проста апранутыя ў кашулю чарцяняты. І ўжо адно ад дарослых залежыць, ці здолеюць яны з гэтых нашчадкаў граху вырабіць штосьці паважна чалавечае. Нездарма беларусы кажуць: дзетак не родзяць, а робяць.
Зразумела, выштукаваць чалавека з няведама чаго — справа не аднаго дня. Тут похапкам ніяк не ўправішся. Да таго ж патрэбная пэўная сістэма. У беларусаў яна неверагодна простая, але надзвычай эфектыўная. І хаця фармулюецца па-рознаму, аднак заўсёды вельмі лаканічна. Да прыкладу: дзеці растуць ад матчынага блінца, а разумнеюць ад бацькавага дубца. Інакш кажучы, як толькі нешта нялюдскае зробіш, дык адразу і атрымай бацькаву ласку, каб ніколі не забываўся, што цябе на чалавека рыхтуюць, а не на нейкага там каго...
Хаця, пакуль жэўжык яшчэ маленькі, яго толькі даланёй пляскаюць па азадку. І не так дзеля ўтаймавання, а каб д’яблавы хвасток лішне не вытыркаўся. А як трохі падрасце і пачне ўжо рожкі паказваць, то яго за вуха круцяць. Круціць пажадана не на адну, а хаця б на дзве закруткі, і пры гэтым цягнуць вуха дагары. Тады неслух аж на дыбкі становіцца, і рожкі адразу з патыліцай раўнуюцца...
Потым трэба, каб яшчэ капыткі адваліліся. Тут найлепей па голых пятах лінейкай колькі разоў добра ўпражыць. Прынамсі, лінейкай злоўжывала мая маці, але ж яна была краўчыхай, а чым дзеля гэтай паважнай справы іншыя карыстаюцца, дык я і не ведаю.
Пакрысе жэўжык сталее, набіраецца розуму, толькі гэта яшчэ ні пра што не кажа, бо дзіця да дванаццаці год чорту работу робіць. Таму далей больш эфектыўна побач з фізічнымі ўжываць маральныя метады і прыёмы. Тэхналагічна самы просты — гэта паставіць гіцля ў кут тварам да сцяны... І каб не варушыўся! Няма ў такім узросце большай пакуты, чым застацца без руху і свету белага перад вачыма.
Недахоп гэтага метаду ў тым, што самому нельга куды адысціся, бо чарцянё адразу закруціцца на месцы, як юла, а то і язык высалапіць табе ў спіну.
Таму ў кут пажадана ставіць на калені. Па-першае, укленчаны нягоднік, нават калі над ім і няма абраза, усё адно мацней адчувае свой грэх, чым выпрастаны. А па-другое, тады і табе на якую хвілю можна адвярнуцца, бо з кален не адразу ўскочыш.
А цяпер колькі словаў пра адмысловы прыём, у якім караючы геній беларусаў спраўдзіўся як найлепей... Што тут і казаць, у маленстве кожнага разпораз здараюцца гісторыі, пасля якіх паставіць у кут, хай сабе і на калені — смеху варта. А вось калі пад калені насыпаць гароху ці грэчкі, дык гэта тое самае, што пры жыцці выправіць у пекла...
Пакуль у нас гаворка вялася адно пра методыку хатняга кшталтавання — у тым сэнсе, што неслух заўсёды пад рукой, у чатырох сценах. Такое пераважна здаралася глыбокай восенню ці ўзімку, калі на вуліцу носа не высунеш і з ранку да ночы ўсе разам у цеснай хаце таўкліся: і дзеці, і дарослыя. Тлум быў нязносны, і бацькам нерваў не хапала.
— Дзеці, дзеці, добра з вамі ўлеце, а як зімою, дык хоць аб печ галавою, — казалі яны тады.
Але, дзякаваць Богу, у нас не Сібір, і большую частку года падшыванцы бавяць час на падворку ля хаты, а як трохі падрастуць, то і на рэчцы ці ў лесе.
Вядома, на вольным прасторы ў кут не паставіш, ды і за вуха не заўсёды ўхопіш, бо які дурань будзе чакаць экзекуцыі, калі можна даць лататы і ператрываць дзе-небудзь у завуголлі, пакуль бацькоўскі гнеў хоць трохі ахлыне. Таму дзеля гэтай сітуацыі рэпрэсіўная сістэма мадэрнізоўвалася. Шкада толькі, што пры гэтым яна губляла сваю разнастайнасць, але затое рабілася больш гнуткай, паколькі галоўным карным начыннем цяпер абіраўся дубец.
Дарэчы, дубец у вясковым жыцці ўвогуле універсальная прылада. Ім і карову з пашы на падворак заганяюць, і парсюка ў загарадку, і чужых курэй на сваім гародзе прэсінгуюць, але перадусім, натуральна, неслухаў сцёбаюць. На хлапца не шкадуй дубца, — слушна раіць народная мудрасць.
Пра дубец іншым разам я, можа, нават і паэму напішу, бо ён варты таго. Але тут запынюся толькі на яго самай пякучай версіі — крапіве.