— У мяне алергія на Бацькаўшчыну, — неяк з сорамам прызнаўся Махці.
Я кожны раз згадваю свайго даўняга сябра, калі бачу, як блага робіцца якому чалавеку ад пачутага беларускага слова, ад пабачанага бел-чырвона-белага сцяга ці герба «Пагоня». Я гляджу, як ён смыкае вуснамі, шчэрыць зубы, курчыцца целам, і з жалем думаю: гэты чалавек хворы. У яго алергія на Бацькаўшчыну, як у Махці. Бо хаця гэты чалавек, пэўна, і не пакідаў роднага котлішча, але некалі яго народ прымусова «выселілі«» ў Расійскую імперыю, дзе ён нарадзіўся і вырас. А калі яму было дазволена «вярнуцца» на гістарычную радзіму, дык тут ён адчуў сябе блага. Без дай прычыны яго пачало няможыць, курчыць, ліхаманіць, і аднойчы ён зразумеў, што гэтая немач ад сустрэчы з Бацькаўшчынай — і знелюбіў усё роднае.
Хворы на алергію варты жалю не менш, чым які іншы хворы. І было б залішне жорстка ганіць чалавека за нянавісць да беларушчыны, калі яна чыніць яму адны пакуты. Таму я зусім не маю намеру кагосьці ўпікаць, а тым болей — абражаць. Мяне ў гісторыі гэтай адмысловай немачы хвалюе іншае.
Калі Махці казаў пра сваю хваробу, дык ягоныя вочы вільгацелі сорамам... А чаму тады ў нашых людзей, якія маюць алергію на Бацькаўшчыну, яны палаюць нянавісцю?
Наўрад ці ў якой яшчэ мове слова «самота» мае столькі ж, як і ў нас, сінонімаў альбо проста падобных па сэнсу словаў: сум, нуда, жаль, роспач, маркота, скруха, паныласць, смутак, жальба, нэндза, шкадоба, ростань, туга... І гэта толькі тое, што згадалася адразу, а колькі засталося. Вось яшчэ адно: вусціш — той гранічны стан бязмежнай самоты, калі сэрца чалавека раптам працінае жах смерці і небыцця.
Магчыма, я і перабольшваю, але часам мне здаецца, што і ўсе астатнія нашыя словы — самотныя...
Долю мы выбіраем самі — лёс нам наканаваны мовай. Мы не можам быць іншымі ад таго, чым ёсць наша мова. І як бы калі шчасна ні склалася для Беларусі гульня гістарычных падзеяў, і на які б заможны лад аднойчы ні ўпарадкаваўся наш дабрабыт, мы, бадай, назаўжды застанемся самотным народам.
Дарэчы, калі хтосьці старонні пытае, чаму гэта беларусы цураюцца роднае мовы, з чаго яны на злом галавы кідаюцца ад яе у хоць якую іншую, то я зазвычай удакладняю: яны не ад мовы ўцякаюць, а ад таго лёсу, што наканаваны ім мовай.
Але не варта зайздросціць тым, хто эміграваў ад нас у больш бадзёрыя мовы. Уцекачы хутчэй вартыя шкадобы. Бо якая гэта пакута — жыць з сэрцам, набрынялым спадчыннай самотай, і не знаходзіць, колькі ў той мове ні шукай, патрэбных словаў, каб гэтую самоту вымавіць хаця б самому сабе...
Беларусы шмат да чаго здатныя. Але што мы сапраўды добра ўмеем рабіць, дык гэта наракаць і скардзіцца. Між іншым, нас гэтаму ўмельству само жыццё навучыла. Калі не хочаш, каб да цябе розныя прыхадні лішне чапляліся, наракай перад імі на сваю гаротную долю. Мы і наракалі дзень пры дні, бо прыхадняў у нас ад веку не менела. І так з гэтага да гаротнай мовы прызвычаіліся, што цяпер ужо нават паміж сабой не гаворым, а толькі крыўдуем: на галечу, недарод, спёку, начальства ды іншую халеру...
Натуральна, што мы і свайго першага прэзідэнта абіралі не па якіх там адмысловых здольнасцях, а каб лепей за іншых умеў наракаць ды скардзіцца. І не памыліліся ў сваім выбары. На каго ён толькі не крыўдаваў за пару прэзідэнцтва: на апазіцыю, Пазняка, карупцыю, прафсаюзы, засуху, Расею, НАТО, сусветны імперыялізм — усяго да ранку не перабярэш.
Але, што праўда, мы таксама гэтым часам у шапку не спалі. Як толькі на свайго абранніка не наракалі, да якіх толькі міжнародных супольнасцяў не звярталіся са скаргамі на яго.
Дарэчы, іншаземцы ўсур’ёз даюць веры нашым і нашага прэзідэнта скаргам. Абураюцца, спачуваюць, раяць, як нам наш нягеглы лёс на кані аб’ехаць... Зрэшты, а скуль ім ведаць, што як толькі мы спынімся наракаць і скардзіцца, дык нам адразу мову адыме. Бо на іншыя словы мы ўжо невядома калі забыліся. Засталося адно на ўсе выпадкі — скарга.
Кожны чалавек нечаму цешыцца, усялякая супольнасць мае свае святы, але народ становіцца нацыяй толькі тады, калі яго аб’ядноўвае нейкая, адна на ўсіх, вялікая радасць...
Не сталася для нас такой радасцю Кастрычніцкая рэвалюцыя, як пра тое потым семдзесят год казалі камуністы, але не было ёю і стварэнне Беларускай Народнай Рэспублікі, як сёння спрабуюць пра гэта казаць нацыянальна заангажаваныя. Бадай, з усяго дваццатага стагоддзя можна вылучыць толькі ўз’яднанне Усходняй і Заходняй Беларусі ў 1939 годзе. Рассечаная лязом «Брэсцкага міру», Беларусь і з таго і з другога боку натуральна імкнулася задзіночыцца ў адно цэлае. Не станем тут кранаць праблему злачыннага пакта Молатава — Рыбентропа, дзякуючы якому мы нарэшце з’ядналіся... Але ў беларусаў гэтая падзея выклікала сапраўды агульнанацыянальную радасць, якая з тае пары больш ніколі не паўтаралася. Бо хаця радасць ад заканчэння Другой сусветнай вайны была значна вастрэйшай, аднак гэта была проста ўсеахопная радасць, якая не тычылася беларусаў як нацыі (прынамсі, наўпрост). А ва ўсім астатнім ХХ стагоддзі мы былі змушаныя святкаваць не свае святы і радавацца не сваім радасцям. Божухна, чаго мы толькі не святкавалі: Кастрычніцкую рэвалюцыю, дзень Савецкай Арміі, 8 сакавіка, дзень касманаўтыкі, першамай, дзень нараджэння Леніна, юбілей Пушкіна... І нават сёння, пасля столькіх год незалежнасці, мы ўсё яшчэ не маем сапраўдных уласных святаў, як падставаў для выяўлення агульнай для ўсіх радасці.