На золаку «Дункан» апыніўся ў вузкай частцы праліва. З двух бакоў над вадой густа раслі букі, ясені, бярозы; з гушчароў падымаліся к небу зялёныя купалы ўзгоркаў, якія зараслі густым маладняком ясеня-востраліста.
«Дункан» праплыў міма раструба бухты св. Нікалая, якую некалі Бугенвіль назваў «Бухтай французаў». Воддаль відаць былі жвавыя астаткі цюленяў і кітоў, відавочна, гіганцкіх памераў, бо фантаны, якія яны выкідвалі, можна было заўважыць за чатыры мілі.
Урэшце ён абышоў мыс Фроуорд, які яшчэ тапырыўся апошнімі нерасталымі ільдзінамі. На паўднёвым беразе праліва, на Вогненнай зямлі, узвышалася гара Сарміенто, вялікая грамада скал, узнятых на шэсць тысяч футаў над ўзроўнем мора.
Амерыканскі мацярык канчаецца іменна мысам Фрауорд, бо мыс Горн толькі самотная, закінутая ў моры скала на пяцьдзесят шостым градусе паўднёвай шыраты.
Далей на ўсход ад мыса Фроуорд праліў яшчэ болей звужваецца. Тут ён праходзіць між поўвостравам Брунсвік і Зямлёй Роспачы, расцягнутым у даўжыню востравам, падобным на тушу вялізнага кіта, якога выкінулі хвалі на камяністы бераг.
Тут замест ураджайных зялёных берагоў яхту абступілі з двух бакоў бясплодныя, дзікія на выгляд, згруджаныя адна на адну скалы, усе на пячорах, якія ўтвараюць безвыходныя лабірынты.
Як адрозніваецца гэта надзвычай зрэзаная паўднёвая аканечнасць Амерыкі ад шырокіх, закругленых аканечнасцей Афрыкі і Індыі! Якая касмічная катастрофа так пакалечыла гэты вялікі мацярык, які служыць водападзелам для двух акіянаў?
Не сцішваючы ходу і не хістаючыся, «Дункан» выбіраў сабе шлях сярод капрызных звілін берагоў; клубы дыму з трубы яхты мяшаліся з клоччамі разарваных скаламі воблакаў. Не спыняючыся, яхта праплыла міма некалькіх іспанскіх факторый. Каля мыса Тамар праліў зноў пашырыўся. Яхта абышла скалісты востраў Нарборо і паплыла ўздоўж яго паўднёвага берагу.
Урэшце пасля трыццаці шасці гадзін плавання па праліву паказалася скала мыса Пілар на ўскраі Зямлі Роспачы. Бязмежны прастор акіяна разгарнуўся наперадзе яхты.
Жак Паганель, з захапленнем вітаючы новае мора, быў, напэўна, усхвалёваны не менш, чым Фердынанд Магелан у той момант, калі яго «Трынідад» загайдаўся на хвалях Ціхага акіяна.
РАЗДЗЕЛ ДЗЕСЯТЫ
Трыццаць сёмая паралель
Праз восем дзён пасля таго, як мыс Пілар застаўся ззаду, «Дункан» шпарка імчаўся к бухце Талькагуано, надзвычай добрай натуральнай гавані, даўжынёй у дваццаць міль і шырынёй у дзевяць. Надвор’е было вельмі добрае. З лістапада да сакавіка неба гэтай краіны не зацяпваецца ні адной хмаркай, і паўднёвы вецер нязменна дзьме па ўсім узбярэжжы, якое абаронена ад мора хрыбтом Анд. Джон Мангльс, слухаючыся указанняў Гленарвана, вёў яхту ўвесь час паблізу берагоў архіпелага Чылоэ, гэтых шматлікіх абломкаў амерыканскага кантынента. Каб на ўзбярэжжы ўдалося знайсці хаця якія-небудзь сляды катастрофы карабля — паламаны рангоут ці проста кавалак дрэва, апрацаваны чалавечымі рукамі,— экспедыцыя адразу-ж пачала-б пошукі тых, хто пацярпеў катастрофу. Але нічога выдатнага не сустрэлі, і «Дункан», ідучы сваёй дарогай, праз сорак два дні пасля выхаду з туманнага Клайда, кінуў якар у парту Талькагуано.
Гленарван загадаў спусціць шлюпку і ў суправаджэнні Паганеля высадзіўся каля эстакады. Вучоны-географ думаў выкарыстаць тут сваё веданне іспанскай мовы, на вывучэнне якой ён затраціў столькі працы. На вялікае яго здзіўленне, ён не разумеў ні аднаго слова з мовы тубыльцаў.
— У мяне, відавочна, дрэннае вымаўленне! — сказаў Паганель.
У таможні пры дапамозе некалькіх англійскіх слоў, якія суправаджаліся красамоўнымі жэстамі, ім удалося даведацца, што рэзідэнцыя брытанскага консула знаходзіцца ў Кансепсіёне. Адсюль было на гадзіну язды. Гленарван хутка знайшоў два верхавых кані, і праз вельмі кароткі час ён з Паганелем ужо ўязджалі ў вялікі горад. Гэты горад абавязан сваім узнікненнем адважнаму генію Вальдывіа, мужнага калегі Пізаро[19].
Але што засталася ад былой раскошы гэтага горада!
На яго не раз нападалі тубыльцы, напалову знішчаны пажарам у 1819 годзе, пустэльны і ўвесь на руінах, з пачарнелымі ад полымя сценамі, ён меў толькі восем тысяч жыхароў. Нават Талькагуано перарос яго! Пад лянівымі крокамі абываталяў вуліцы яго зараслі травой і ператварыліся ў луг. Ніякага гандлю, ні следу дзелавога жыцця! З кожнага балкона даляталі гукі мандаліны, праз апушчаныя жалюзі чутны былі млявыя спевы. Кансепсіён, старадаўні горад храбрых, ператварыўся ў вёску, заселеную як быццам аднымі жанчынамі і дзяцьмі!..
19
Пізаро Францыск — адзін з іспанскіх канквістадораў (правадыроў дабраахвотных атрадаў), які заваяваў Перу.