— Безумоўна! — пацвердзіў Джон Мангльс. — І ўсё-такі шкада, што мы яе не знайшлі проста ў моры. Тады-б, вызначыўшы шырату і даўгату і вывучыўшы паветраныя і марскія плыні, можна было-б зрабіць вывад аб пройдзеным ёю шляху. А цяпер пры такім паштальёне, які плыве супроць вятроў і плыняў, можна меркаваць усё, што хочаце, з аднолькава няўстойлівымі асновамі і доляй мажлівасці.
— Не спяшайцеся з вывадамі, Джон! Паглядзім!—пярэчыў Гленарван і вельмі асцярожна вынуў корак.
Моцны пах марской вады разышоўся па каюце.
— Ну? — запытала Элен з чыстай жаночай нецярплівасцю.
— Так, я не памыліўся,— адказаў Гленарван.— Тут ёсць паперы.
— Дакументы! Дакументы! — крыкнула Элен.
— Толькі,— дадаў Гленарван,— уражанне такое, што яны папсаваны вадой, і іх немагчыма дастаць, бо прыліплі да бакоў.
— Разаб’ем бутэльку,— прапанаваў Мак-Набс.
— Я хацеў-бы захаваць яе цэлай,— запярэчыў Гленарван.
— Я таксама,— адразу згадзіўся маёр.
— Вы, безумоўна, правы,— сказаў Джон Мангльс,— але з-за таго, што паперы больш каштоўныя за бутэльку, прыдзецца афяраваць другім дзеля першага.
— Дастаткова будзе адбіць горлачка! — усклікнула Элен.
Іншага выхаду сапраўды не было, і Гленарвану заставалася толькі адбіць горлачка каштоўнай бутэлькі. Давялося паслаць па малаток, бо наросты на бутэльцы зрабіліся цвёрдыя, як граніт. Неўзабаве асколкі шкла ўпалі на стол, і Гленарван з найвялікшай асцярогай аддзяліў ад бакоў бутэлькі прыліплыя да іх лісткі паперы, вынуў іх з бутэлькі і разлажыў паасобку на стале. Элен, Мак-Набс і Джон Мангльс шчыльным кругам абступілі яго.
РАЗДЗЕЛ ДРУГІ
Тры дакументы
Лісты паперы, якія вынулі з бутэлькі, былі напалавіну раз’едзены марской вадою і на іх можна было разабраць толькі асобныя, не злучаныя паміж сабой і таму незразумелыя словы. На працягу некалькіх мінут Гленарван моўчкі ўважліва разглядаў кожную паперку, паварачваючы яе ва ўсе бакі, разглядаючы супроць святла, вывучаючы кожную літару, пакінутую морам. Урэшце ён павярнуўся да сваіх спадарожнікаў, якія, суняўшы дыханне, не зводзілі з яго позіркаў.
— Тут тры розных дакументы,— сказаў ён.— Адзін напісаны па-англійску, два астатніх — па-французску і па-нямецку. Як відаць, усе тры дакументы маюць адзін і той-жа тэкст і з’яўляюцца перакладамі. Я зрабіў такі вывад, зверыўшы ўцалеўшыя словы.
— Можна ўлавіць сэнс дакументаў? — запытала Элен
— Цяжка адказаць на гэта пытанне, дарагая Элен, бо словы, якія асталіся, надзвычай адрывістыя...
— Але магчыма, што тэкст аднаго дакумента можна дапоўніць тэкстам і двух астатніх? — запытаў маёр.
— Напэўна, гэта магчыма,— сказаў Джон Мангльс. — Бо цяжка ўявіць, каб мора знішчыла ва ўсіх трох дакументах адны і тыя-ж месцы. Звяраючы ўцалеўшыя ўрыўкі сказаў, мы абавязкова выкрыем іх сэнс.
— Правільна, Джон,— адказаў Гленарван. — Але толькі гэту работу трэба рабіць метадычна. Пачнем з англійскага дакумента.
Гэта паперка мела такі выгляд.
— М-так... — прамармытаў маёр. — Нельга сказаць, што гэта зусім яснае пісьмо.
— Аднак,— заўважыў капітан,— запіску пісаў чалавек, які добра валодаў англійскай мовай.
— У гэтым няма сумнення,— адказаў Гленарван. — Словы sink, aland, that, and, lost — непашкоджаны, skipp, які відаць, азначае skipper — шкіпер, а суседнія дзве літары Gr, відаць, пачатак прозвішча гэтага шкіпера патануўшага карабля.
— Дадамо яшчэ сюды не наводзячыя на сумненні тлумачэнні слоў monit i ssistance[5].
— Гэта ўжо не так дрэнна! — усклікнула Элен.
— Але тут нехапае цэлых радкоў! — запярэчыў маёр.— Як даведацца пра назву загінуўшага судна і месца крушэння?
— Даведаемся! — упэўнена сказаў Гленарван.
— Несумненна,— пацвердзіў маёр, які заўсёды згаджаўся з думкай суседа,— але якім чынам?
— Дапоўніўшы адзін дакумент другімі!
— Дык хутчэй-жа пачынайце! — упрашала Элен.
Другі шматок паперы быў папсаваны болей, чым першы. На ім уцалела толькі некалькі асобных слоў, размешчаных такім чынам:
— Гэта напісана па-нямецку! — крыкнуў Джон Мангльс, паглядзеўшы на дакумент.
— Тады перакладзіце нам змест запіскі.
Капітан вывучыў дакумент і потым сказаў:
— Перш за ўсё мы маем тут указанне на час здарэння: 7 juni — значыць 7 чэрвеня. Спалучыўшы гэта з лічбай 62 з англійскай запіскі, дату катастрофы можна ўстанавіць зусім дакладна: 7 чэрвеня 1862 года.
— Надзвычайна!—усклікнула Элен. — Прадаўжайце, Джон.
— У тым-жа радку ёсць спалучэнне літар Glas. У англійскай запісцы ў гэтым-жа радку ёсць канец гэтага слова: gow. Значыць, гутарка ідзе аб судне, якое прыпісана да порта Glasgow — Глазго.