Шчасце
Жылі-былі два мужыкі. Адзін багаты, а другі бедны. Усё ў багатага было: і коні сытыя, і вепрукі — кожны з добрае цяля, а курэй, гусей, індыкаў не злічыць. Пасее бедны мужык пшаніцу, ледзь на насенне збярэ. Пасее багаты — поўныя засекі насыпле. I здэцца ж, загоны побач, а няма шчасця бедняку. Праўду людзі кажуць: багатаму чорт дзяцей калыша. Грошай цэлы куфэрак назбіраў, не ведае, куды дзяваць. Думаў, маракаваў і наважыўся яшчэ зямлі прыкупіць.
— Засей мне поле, — папрасіў ён беднага суседа, — а я ў воласць паеду. Вярнуся — разлічымся.
— Добра, — згадзіўся бядняк, — лішняя капейка мне не перашкодзіць.
Запрог багач жарабка і гайда ў дарогу. А яго сусед бедны ўзяў сявеньку, насыпаў пшаніцы, лоб перахрысціў і давай шчыраваць на чужым полі. Сыпле не шкадуючы. Далонь у яго шырокая, бярэ ў жменю болыы, чым другі ў прыгаршчы. Увачавідкі сявеньку апаражніў. Зноў напоўніў. I толькі сабраўся сыпануць, як голас пачуў:
— Не сей густа, бо не падымеш!
— Хто азваўся? — здзівіўся бядняк. — Быццам нікога няма.
I ён сыпануў жменю пшаніцы.
— Не сей густа, бо не падымеш!
— Хто ты? — спытаў бядняк, — Калі не сіла нячыстая, то пакажыся.
I перад аслупянелым бедняком вырас як з-пад зямлі чалавек. Ні стары, ні малады, але з хітрынкай у вачах.
— Хто ты такі? — перахрысціўся бядняк.
— Я шчасце твайго суседа. Памагаю яму, каб ніва каласіла, каб штогод дабра прыбаўлялася…
— А дзе ж маё шчасце? — уздыхнуў мужык. — Чаму яно не памагае мне?
— Вунь тваё шчасце ляжыць пад кустом і на скрыпачцы іграе.
— Пайду дам яму прачуханца, — раззлаваўся бядняк. — Замест таго каб памагаць мне, яно лайдачыць.
Ён выламаў добры дрын, пабег да куста. I праўда, ляжыць пад ім хлопчык і на скрыпачцы іграе.
— Ты і ёсць маё шчасце? — грозна запытаў бядняк.
— Ну я, — перастаў іграць хлопчык. — А што табе трэба?
— Як што? — разгневаўся яшчэ больш бядняк. — Вунь шчасце суседа сеяць яму памагае, як можа, спрыяе, а ты тут лынды б'еш… Вось я цябе зараз як перахрышчу гэтым дрынам, то па-другому заспяваеш.
— Вой, вой, не чапай, — завохкала беднякова шчасце. — Хіба я вінаватае, што ты ў зямлі корпаешся? Тут я табе не памагу, бо не ўмею араць, сеяць…
— Дык, можа, мне гандляваць ці красці?..
— Купі лепш скрыпку, — параіла шчасце.
— Ты здзекуешся з мяне, ці што? За якое ж ліха я куплю тую скрыпку? Былі рублі, ды перавярнуліся ў вераб'і.
— Прадай вала і купі.
— Я ж іграць на ёй не ўмею, — не згаджаецца бядняк.
— Было б шчасце — зайграеш.
— Эх, было не было, куплю, — сарваў бядняк з галавы шапку і пачаў таптаць нагамі.
Кінуў ён багачову сявеньку пасярод поля і дадому падаўся
— Выводзь, жонка, вала з хлява, — загадаў бядняк, — прадаваць павяду.
— Ці не з глузду ты з'ехаў, стары, дзяцей пашкадуй, — заламала рукі кабета, — па свеце з торбамі пойдзем.
— Цыц, старая, — грукнуў кулаком па стале бядняк, — як сказаў, так і будзе.
Умелі тады мужыкі верх над бабай узяць, не тое што цяпер.
Хоць і шкада было вала, але пярэч мужу не пярэч, паставіць на сваім.
Прадаў бядняк вала, купіў скрыпку. I так захацелася яму зайграць, што сіл няма цярпець. Але ж вакол людзей поўна. Засмяюць, чаго добрага, ён жа ніколі не трымаў у руках смыка. «Трэба дзе-небудзь схавацца, — рашыў бядняк, а там паспрабую».
Ішоў ён, ішоў. Бачыць, стаіць насупраць панскага палаца варывенька. Хацеў абысці, а як чорт падбівае: зайдзі, сыграй… «Было не было, — падумаў бядняк, — загляну!»
Ціхенька, каб ніхто не бачыў, прыадчыніў дзверы. Нікога. Выцягнуў з футарала скрыпку, прыціснуў да барады і крануў смыкам струны раз, другі. Што за дзіва? Скрыпка заспявала, загаварыла, і так хораша, што ў бедняка слёзы на вочы навярнуліся. А музыка лілася і лілася, чароўная і непаўторная ў сваёй прыгажосці. Музыка забыў, дзе ён і колькі часу іграе. Для яго нічога не існавала, апрача гэтых незямных гукаў.
А пану тым часам, палац якога стаяў насупраць, сказалі, што нехта ў варывеньцы іграе на скрыпцы. I так іграе, што птушкі замоўклі, вецер заціх. А пан якраз сына жаніў і нідзе не мог знайсці добрага музыку.