«Бач, нячысцік, — раззлавалася баба, — збівае дзяўчат з панталыку…»
— Што ж гэта ты палачкай дзяўчат лупіш? — накінулася яна на паніча. — Вунь як запарыў іх.
— А ты хіба бачыш? — здзівіўся паніч.
— Бачу.
— А якім вокам?
— Вось гэтым!
Тут паніч тыц бабе палкай у вока. Старая завохкала, загаласіла, а паніча як ветрам знесла. Вось як, дзеткі, бывае, калі баба з чортам справу мае.
Незвычайны сон
Жылі-былі на ўскраі сяла дзед і баба. I надта ж яны любілі казкі. Хлебам не кармі, а дай казку паслухаць. Бывае, пастукае ў хату чалавек, пераначаваць папросіцца.
— А ты ўмееш казкі расказваць? — у адзін голас пытаюць дзед і баба.
Калі ўмее, за стол пасадзяць, накормяць, напояць, хоць жывот расперажы, а калі не ўмее — на дзверы пакажуць.
Неяк раз да дзеда і бабы салдат зайшоў. Салдат як салдат. Вусаты, пры шашцы. Зайшоў і напрамілы бог пераначаваць просіцца.
— А казкі ўмееш расказваць? — пытае дзед.
— Умееш, служывы? — не адстае ад дзеда баба.
— Чаму ж не ўмею, — усміхнуўся салдат, — казённы чалавек усё ўмее, аць-два…
— Ну, то начуй, — дазволілі дзед і баба.
Пакармілі госця. Дзед на печ залез, прымасціўся на чарэні, руку да вуха прыставіў, каб лепей чуць. Баба за калаўрот села. Таксама на салдата паглядае. А салдат гэты, дзеці мае, быў ніякі не салдат, а чарнакніжнік. Глянуў ён раз, другі на дзеда, нешта прашаптаў, стары і захроп на ўсю хату. Зірнуў ён на бабу, а тая наслініла пальцы і давай прасці. Круціцца кола калаўрота, нітка цягнецца, а баба ўсміхаецца: ёй прыемна, быццам і праўда казку слухае.
Дзеду ж сніцца, што ён адзін сярод дрымучага лесу. Ідзе па калена ў снезе, елкі разглядае. Спыніўся на паляне, сеў на пень. I тут яго ваўкі акружылі. Стаяць, зубамі ляскаюць.
«Здарова, брат, — кажуць, — чаго гэта ты рассеўся, як пан. Пойдзем на здабычу. Ваўка ногі кормяць».
«Які ж я вам воўк, — зазлаваў дзед, — я — чалавек».
Ваўкі давай выць, па снезе качацца ад рогату. Нарэшце адзін не вытрымаў.
«Ці не здурнеў ты, — кажа, — паглядзі на сябе, які ж ты чалавек…»
Глянуў дзед, а ён увесь калматы, а замест рук і ног воўчыя лапы. Задрыжаў стары як асінавы ліст, закалаціўся.
«Вы ідзіце, — кажа, — я не галодны».
Сабраліся ваўкі і пайшлі, а ён адзін застаўся. Разглядае сябе, мацае. Няма ніякага сумнення: воўк ён, а не чалавек. I апетыт воўчы — даймае голад, няма сілы цярпець. Аднаму ісці ў вёску страшна, яшчэ сабакі загрызуць. Трэба ваўкоў тых чакаць. Лёг дзед-воўк пад кустом, накрыўся хвастом і трасецца не то ад холаду, не то ад страху.
На другую ноч падаўся ён з ваўкамі ў сяло. Да дзедавай хаты прыйшлі. Забраліся ў хлеў, выгналі карову, за сялом задушылі яе і з'елі. Назаўтра канём павячэралі. А там і да бабы чарга дайшла. Шкода было бабу, але голад не цётка: задушыў дзед і бабу. I толькі, гэта, вярнуўся ён на паляну, бачыць той самы салдат з шашкай стаіць.
«Ты чалавек?» — пытае.
Дзед разумее, а сказаць не можа. Толькі галавой хітнуў.
«Хочаш зноў чалавекам стаць?»
Дзед зноў махнуў галавою.
«То слухай, што я табе скажу. Бачыш пень пасярод паляны, трэска ў ім. Вазьміся за гэту трэску і кульніся цераз пень галавой».
Ён ухапіўся лапай за трэску і кулець… прама на бабку з калаўротам. Тая з лавы вобзем.
— Ты што, дзед, учадзеў, на печы лежачы? — зазлавала баба. — Так і галаву зламаць можна.
— Дык гэта ты, бабка, — заплакаў стары. — А хіба ж я цябе не з'еў?
— Ці не з глузду ты, дзед, з'ехаў? — залямантавала бабка. — З якой ласкі ты б еў мяне?
— А конь і карова на месцы?
— А дзе ж ім быць? Схадзі паглядзі… Пайшоў дзед у хлеў. I конь і карова цэлыя. Вярнуўся ў хату. Пра салдата ўспомніў.
— А дзе служывы? — пытае.
Агледзеліся дзед і баба. Нідзе няма, нібы карова языком злізала.
Вось як было, мае вы верабейчыкі. Ці ж здагадаліся вы, што бабу Аўдоляй звалі, а дзед Манюкін перад вамі. Што? Не верыце?.. Каб я да трохтысячнага года не дажыў, калі гэта не так.
Людаедка
Не люблю я нашага брата, паляўнічага, за язык доўгі. Ілжэ не падсяваючы. Паслухаць яго, дык зайца на хаду падкуе, адным стрэлам сем качак заб'е. Ужо да чаго праўдзівы чалавек барон Мюнхгаўзен, але і той, калі зойдзе гаворка пра паляванне, нядорага возьме, каб збрахаць. I ў аленя вішнёвымі костачкамі страляе, і качкі ў яго самі ў печ трапляюць, скубуцца і смажацца. Чыстай вады махлярства. Я сам у комін страляў, калі над хатай качкі ляцелі. Падбіць-то падбіў, і ў печ трапілі, а вось не аскубліся самі, з пер'ем сталі смажыцца. Які там наедак. Я паважаю Мюнхгаўзена, ды, мусіць, наблытаў ён, як і ўсе паляўнічыя. Калі ёсць на свеце хоць адзін сумленны мыслівы, то гэта, несумненна, я, Манюкін. Не верыце, то слухайце.