Жартуюць, кепікі строяць, а прыпрэ бяда — да Манюкіна бягуць.
Сёрбанка
Хто з нас, грэшных, не любіць смачна паесці? Хто адмовіцца ад трайной юшкі, наварыстага булёну ці мясной сёрбанкі з прыправамі? Не ведаю, якія вы ласуны, каласочкі-красачкі, а мяне дык за вушы не адцягнеш ад добрай стравы. Хіба з галоднага работнік? Худы конь скора абмульваецца, а на сытага жарабца не трэба дубца.
Тую зіму мы з бабай Аўдоляй чаго толькі не назапасілі. У сенцах стаялі кубельцы з каўбасой і салам, у варыўні — бочкі з марынаванымі грыбамі, мочанымі яблыкамі, квашанай капустай. Я ўжо не кажу пра бульбу, буракі, моркву, пасолю…
Так здарылася, што зімой работы такоўскай не было. Пакормім раніцай свіней, карову — самі добра паснедаем і гуляем на печы ў падкіднога. Надакучыць гуляць — баба ідзе да кубельца. Адрэжа сала, каўбасы. Уплятаем з бульбай ці хлебам, аж шчокі трасуцца. Пасля набоўтаем у ваду чарнічнага варэння і жлукцім. А там, само сабой, разамлеем, на сон цягне. Спім да паўдня, пакуль свіння з парсюком сваім рохканнем не пабудзяць. Пакормім свінства, самі хутчэй за стол. Баба выцягвае з печы смажанае, паранае, варанае — еш, хоць расперажыся! Самае смешнае, каласочкі-красачкі, што я худзею, а баба Аўдоля, наадварот, папраўляецца. Ужо ніводнай спадніцы не можа ўсцягнуць на сябе. Стала тоўстая, бы кадушка, — перавальваецца з нагі на нагу, як качка.
Мяне ж, як выйду на вуліцу, вецер з ног валіць, высах на кіпець. Так і дух спусціць можна. Што рабіць, што чыніць? Як уратавацца? I тут я ўспомніў пра чарадзейныя дарункі брата. У мяне ж — дар кухара!
Назаўтра раніцай баба паставіла на стол смятану і масла. Нарэзала на талерку паляндвіцы, прынесла грыбоў марынаваных, агуркоў салёных. Выцягнула з печы чыгунок гарачай бульбы.
— I ты ўсё гэта адна з'ясі? — спытаў я.
— Чаму адна? Пра цябе дбаю, — кажа, — вунь як высах, аж свецішся наскрозь.
— Даруй, баба, — уздыхнуў я, — з сённяшняга дня я буду гатаваць сам. Не на карысць мне твае разнасолы. Посненькага хочацца.
— Ты ж Богу душу аддасі ад поснага. Табе трэба на сала, на бліны націскаць.
Я заўпарціўся. Старая — у слёзы, просіць не капыліцца. Ды мяне не так проста збіць з тропу, цвёрда гну сваю лінію. Урэшце адстала баба. Мусіць, сапсаваў я ёй апетыт, бо моўчкі прыбрала са стала і, сапучы, палезла на печ.
Пайшоў я ў варыўню. Выбраў дзве вялікія бульбіны, крыху пасолі, адну моркву і такіх-сякіх прыпраў: пятрушкі, укропу, кміну…
Вярнуўся ў хату, абіраю бульбу, а ў галаве круціцца: чагосьці не хапае. I гэтае штосьці ці не галоўнае, без яго добрай сёрбанкі не атрымаецца.
«Лезь на гарышча, — быццам шэпча нехта на вуха, — лезь на гарышча».
Я і палез. Дзіва дзіўнае, рукі самі пацягнуліся да пучка з крапівой-жыгучкай, а там да святаянніку і каліны.
Ці так ці сяк, злез я з гарышча, наліў у каструлю вады, укінуў туды некалькі трусіных костачак і паставіў на пліту.
Парэзаў на квадрацікі бульбу, пачысціў моркву, а пасля прапусціў яе праз тарку. I так стала весела, быццам чорт дрынчыць. Схапіў я гармонік, зайграў, заспяваў:
Баба галаву высунула з запечка, дзівіцца. А я ўжо кінуў гармонік — па капусту пабег. Нездарма пра яе спявалася.
— Ці дасі ты мне, Манюкін, хоць лыжачку тваёй сёрбанкі? — пацвельвалася баба. — Смачная нябось атрымаецца. Солі дзве жмені ўсып ды перцу ложак пяць — во пойла будзе для каровы.
— Ты маёй стравы не чапай, — кажу, — умінай сваю каўбасу. Толькі наймі чалавека, каб на печ падсаджваў. На мяне не разлічвай.
Замаўчала старая. Не спадабаўся мой жарт.
Ну і маўчы, мне няма калі языком мянташыць. Дабаўляю ў варыва гародніну. Рыхтую прыправы. Костачкі з калінавых ягад дастаю. Рукі самі ведаюць, колькі чаго браць, калі класці.
Памешваю сёрбанку драўлянай лыжкай, дабаўляю прыправы, і такі пах ідзе, што аж бабуля на печы заёрзала.
Праз паўгадзіны наліў свайго варыва ў гліняную міску, даў крыху астыць перад тым, як смакаваць. Зачэрпнуў нарэшце адну лыжку, другую, а там як рассмакаваў, увачавідкі ўсю міску ўтрубіў.
— Можа, і ты, баба, хочаш сёрбанкі? — пытаю, — То не саромейся, скажы, я налью.
Маўчыць. Занаравілася. Не будзем упрошваць, не хочаш — не трэба, самі з'ядзім.