Ён не шкадаваў сябе. Цяжка хворы на сухоты, па-ранейшаму ахвярна працаваў, і калі сябры ў 1919 годзе завезлі яго на курорт у польскае Закапанэ, было ўжо позна.
Антон Луцкевіч працягваў братаву справу. Ён узначальваў урад БНР і яе Найвышэйшую Раду. У 20-30-х гадах кіраваў Віленскім навуковым таварыствам і музеем імя І.Луцкевіча, выкладаў у Беларускай гімназіі, меў заслужаную славу таленавітага публіцыста і літаратурнага крытыка, што пісаў пераважна пад псеўданімам Антон Навіна. Скончыў сваё жыццё ў кіпцюрах НКВД.
Прывезены з Польшчы прах Івана Луцкевіча ў 1991 годзе перазахаваны на віленскіх могілках Росы.
Уладзімір АРЛОЎ
Будучы пясняр нарадзіўся ў фальварку Вязынка (цяперашні Маладэчанскі раён) якраз на старажытнае беларускае свята Купалле, што потым і паўплывала на выбар літаратурнага псеўданіма (сапраўднае імя - Іван Луцэвіч).
Сям'я Луцэвічаў жыла з арандатарства. Пасля бацькавай смерці ў 1902 годзе малады Янка зведаў смак хлеба, заробленага ўласнаю працай, - рабіў на гаспадарцы, быў хатнім настаўнікам-дарэктарам, пісарам судовага следчага ў Радашкавічах, малодшым прыказчыкам і памочнікам вінакура ў панскіх маёнтках... Ён паспеў скончыць Бяларуцкае народнае вучылішча, займаўся на вядомых у той час агульнаадукацыйных курсах А.С.Чарняева ў Пецярбурзе (1909-1913), у маскоўскім універсітэце Шаняўскага (1915), аднак галоўным яго «ўніверсітэтам» стала народнае жыццё - поўнае няпростых клопатаў, але заўсёды прасякнутае вераю ў лепшую долю, мары аб якой гучалі ў чутых Купалам з маленства песнях і казках, легендах і паданнях, ва ўсім найбагацейшым у славянскім свеце беларускім фальклоры.
Пісаць ён пачаў па-польску, але неўзабаве прыйшло разуменне, што найпаўней і найглыбей выказаць сябе можна толькі на роднай мове. Першы вядомы літаратуразнаўцам беларускі верш Купалы «Мая доля» датуецца 1904 годам, першы друкаваны - «Мужык» - пабачыў свет у траўні 1905-га ў менскай газеце «Северо-Западный край». Першы зборнік «Жалейка» выйшаў у 1908 годзе ў Пецярбурзе. Услед за ім з'явіліся «Гусляр» (1910), «Шляхам жыцця» (1913).
Асаблівую ролю ў жыцці і творчасці паэта адыграў віленскі перыяд, калі ён у 1908-1909 гадах спачатку супрацоўнічаў у «Нашай Ніве», а потым, у 1914-1915-м, быў яе рэдактарам, знаходзячыся ў самай гушчыні нацыянальна-адраджэнцкага руху.
Купалу наканавана было стаць адным з заснавальнікаў сучаснай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы, стварыць сапраўдны летапіс жыцця свайго народа, дзе яскрава адлюстраваліся нацыянальны характар і светаўспрыманне беларусаў на пераломных гістарычных межах ХХ стагоддзя.
Вяршыня творчасці паэта - дакастрычніцкая лірыка з яе глыбіннай народнасцю і рамантызмам, з драматызмам перажыванняў і вылучным багаццем арыгінальных тэмаў і мастацкіх вобразаў. Купала стварыў своеасаблівы мастацкі партрэт Маладой Беларусі - гэтай «сакалінай сям'і», якая чуйна ўслухоўваецца ў «вольны вецер вольных песень» і ўсёй душой верыць, што «не загіне край забраны». Патрыятызм песняра найбольш яскрава выяўляецца ў філасофска-гістарычных творах «На Дзяды» і «На Куццю». Класікай сталі і яго фальклорна-рамантычныя паэмы «Курган», «Бандароўна», «Яна і я»... Купала - адзін са стваральнікаў багатай традыцыі беларускай пейзажнай і любоўнай лірыкі.
Янка Купала са сваёй камедыяй «Паўлінка» і драмай «Раскіданае гняздо» стаіць ля вытокаў гэтых жанраў у беларускай драматургіі. Дагэтуль не страцілі сваёй актуальнасці дарэвалюцыйныя публіцыстычныя творы паэта, што будзілі нацыянальныя пачуцці, сцвярджалі велізарныя жыццядайныя сілы роднага слова, - «Вера і нацыянальнасць», «Чаму плача песня наша?», «Ці маем мы права выракацца роднай мовы». Пяру Купалы належаць і бліскучыя ўзоры перакладаў - празаічны і вершаваны «Слова пра паход Ігаравы», паэмаў і вершаў А.Міцкевіча, А.Пушкіна, Т.Шаўчэнкі, У.Сыракомлі, М.Канапніцкай, Ю.Крашэўскага.
Семдзесят гадоў афіцыйнае беларускае літаратуразнаўства імкнулася давесці, нібыта Янка Купала «радасна вітаў Вялікую Кастрычніцкую рэвалюцыю і арганічна прыняў ідэі сацыялізму і ленінскую нацыянальную палітыку». У сапраўднасці ўсё было іначай. Паэт выдатна разумеў, што бальшавікі паступова ператвараюць Беларусь у палігон для сваіх злачынных сацыяльных эксперыментаў, з болем бачыў, як у русіфікатарскіх хвалях захлынаецца не падмацаваная агульнай дэмакратызацыяй жыцця палітыка беларусізацыі. Так, з-пад яго пяра ў 20-х гадах часам выходзілі дзяжурныя, пазначаныя штучным пафасам вершаванкі кшталту прысвечанай дзесяцігоддзю «Кастрычніцкай рэвалюцыі» паэмы «З угодкавых настрояў». Але адначасова Купала быў аўтарам забароненай да пастаноўкі п'есы «Тутэйшыя», а ў 1926-м, праз год пасля надання яму звання народнага паэта, напісаў верш «Акоў паломаных жандар»: Акоў паломаных жандар, Сліўнём зарыўшыся ў нару, Сядзіць расейскі чынадрал, «Слуга оцечаству, цару». Былых не выклічаш вякоў, І ты, Масквы кароннай гразь, Парваных не скуеш акоў, З якой брахнёю ні вылазь!