Заклікаючы беларусаў да барацьбы за сацыяльныя і нацыянальныя ідэалы, аўтары часопіса пісалі, што народ можа адчуваць недавер да сваіх сілаў, але адсутнасць у ягоных масах нацыянальнага руху - яшчэ не сведчанне яго нібыта адвечнай дрымотнай пасіўнасці. «Гомон» нагадваў пра барацьбу беларускіх царкоўных брацтваў з акаталічваннем, пра магутныя сялянскія бунты супроць прыгону і нацыянальна-вызвольныя паўстанні за часамі Мікалая І і Аляксандра ІІ.
Гісторыя засведчыла: любыя спробы змяніць свет да лепшага праз сілу асуджаныя на няўдачу, што аплочваецца нязмернымі чалавечымі пакутамі. Ігнат Грынявіцкі і ягоныя паплечнікі былі ахвярамі аблуднага вучэння. Яны трагічна памыляліся, але яны вартыя нашай памяці.
Памяці, якая перасцерагае.
Уладзімір АРЛОЎ
Здарылася гэта ў кракаўскай друкарні Ўладзіслава Анчыца. Замест сапраўднага імя аўтара на выдрукаваным лацінкаю зборніку вершаў стаяў псеўданім - Мацей Бурачок. Паэту тады ішоў ужо шосты дзесятак.
Францішак Бенядзікт Багушэвіч нарадзіўся 9 (21) сакавіка 1840 года ў «двары Свіраны» (цяпер Віленскі раён Летувы). Неўзабаве не надта заможная шляхоцкая сям'я пераехала ў спадчынны маёнтак Кушляны Ашмянскага павета, дзе і прайшло дзяцінства будучага пісьменніка. Адсюль ён выправіўся па навуку ў Віленскую гімназію, дзе быў у спісе вучняў, «няздольных уносіць вызначаную за навучанне плату». Гімназічнымі сябрамі Францішка былі Цітус і Канстанцін Далеўскія, Юллян Чарноўскі, Жыгімонт Мінейка, якія стануць чыннымі ўдзельнікамі паўстання 1863 года.
Гімназію Багушэвіч скончыў у ліку чатырох найлепшых выпускнікоў і ў тым сама 1861 годзе паступіў на фізічна-матэматычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. Вучыцца ў сталіцы, праўда, не давялося: разам з іншымі студэнтамі юнак з Кушлянаў быў адлічаны за адмову атрымаць свае заліковыя кніжкі. Гэта было пратэстам супроць новых універсітэцкіх правілаў, што абмяжоўвалі студэнцкія правы.
Вярнуўшыся на Бацькаўшчыну, Францішак стаў адным з тых, хто блізка да сэрца прыняў заклік пачынальніка новай беларускай літаратуры Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, які лічыў, што дзеля хаўрусу ў будучай барацьбе супроць расейскага самаўладдзя паны і шляхта павінны несці ў народ - «малодшай браціі сваёй» - асвету і займацца дабрачыннасцю. І Багушэвіч пайшоў працаваць настаўнікам вясковай школкі на Лідчыне.
Калі пачалося паўстанне 1863 года, ён без вагання ўзяў у рукі зброю і ўдзельнічаў у баях у аддзеле, якім камандаваў славуты камандзір інсургентаў Людвік Нарбут. У сутычцы з карнікамі ў Аўгустоўскіх лясах быў паранены. Пасля задушэння паўстання Францішку ўдалося пазбегнуць астрожнай камеры і кайданоў. Аднак цаною свабоды сталі дваццаць гадоў, пражытыя ў расстанні з роднай зямлёй.
За гэты час ён атрымаў юрыдычную адукацыю ў Нежынскім ліцэі на Ўкраіне і паспеў папрацаваць судовым следчым у Чарнігаўскай, Сумскай, Бранскай і Валагодскай губернях. Толькі ў 1884 годзе ён зноў змог прайсці па дарагіх з юнацтва віленскіх вуліцах.
У Вільні Багушэвіч уладкаваўся на пасаду прысяжнага паверанага судовай палаты, займаўся пераважна справамі гарадскіх беднякоў і сялян і заслужыў мянушку «мужыцкага адваката».
Першыя вядомыя сёння літаратуразнаўцам вершы Францішак Багушэвіч напісаў па-польску. Па-польску ён пісаў і свае публіцыстычныя віленскія допісы, якія друкаваў у часопісе «Kraj», што выдаваўся ў Пецярбурзе. Але пісьменнік глыбока адчуваў крэўную повязь з беларускай зямлёй, яе моваю і яе народам, якому ён вырашыў прысвяціць свой талент. З гранічнай шчырасцю і болем «Мацей Бурачок» сказаў пра гэта ў сваёй «Дудцы».
«Братцы мілыя, дзеці Зямлі - маткі маёй! Вам ахвяруючы працу сваю, мушу з вамі пагаварыць трохі аб нашай долі-нядолі, аб нашай бацькавай спрадвечнай мове, каторую мы самі, да і не адны мы, а ўсе людзі цёмныя «мужыцкай» завуць, а завецца яна «б е л а р у с к а й»... Наша мова для нас святая, бо яна нам ад Бога даная... але так ужо мы самі пусцілі яе на здзек... Ці ж ужо нам канечне толькі на чужой мове чытаць і пісаць можна?
Яно добра, а навет і трэба знаць суседзкую мову, але найперш трэба знаць сваю.
Перадумаўшы ўсё гэта, я, братцы, адважыўся напісаць для вас сякія-такія вершыкі: хто іх спадабае, таму дзякуй!..
Шмат было такіх народаў, што страцілі наперш мову сваю, так як той чалавек прад скананнем, катораму мову займе, а потым і зусім замёрлі. Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі!..