Лявосіна поле было тут, у Азярышчы, за дзедавым хутарам.
Аднаго разу яна, варочаючыся з ворыва, ішла астаўшыся трохі ззаду каня; ён, мусіць, ведаў дарогу ў вёску сам, цягнуў павалены плуг, што пакідаў шырокі след ад сашніка і ручкі.
— Госці да вас прыехалі,— сказала Лявося, калі я параўняўся з ёю.— Маці наказала, каб і ты дадому гнаў.
— Якія госці?
— Вунь з Навасёлак.
Праўда, да нас з Навасёлак прыходзіла цётка Ядвіся, стрыечная мацерына сястра, прыносячы іншы раз на лякарства бутэльку мёду. Бутэлька потым стаяла ў шкапчыку ў сенях, у ёй сядзеў шыпулёк, яго можна было выцягнуць і аблізаць.
Я любіў цётку Ядвісю — яна брала мяне на калені, гладзіла па галаве і ўсё гаварыла да мацеры: «О, каб мне бог даў такога хлопчыка». Цётка Ядвіся была замужам за ўдаўцом, яна гадавала чужых дзяцей, сваіх у яе не было.
— Хто ж там у вас у Навасёлках ёсцяка? — спытала Лявося.
— Цётка Ядвіся.
— Во, яна, мусіць, і прыехала,— Лявося шлёгнула пугай па калматым спарышніку, што заглушыў дарогу, і пайшла даганяць каня — ён пераходзіў ужо шашу.
Я, рады, што не трэба будзе пасвіць карову, пераняў яе і патурыў дадому, неяк і забыўшыся пра тое, што Лявося едзе з ворыва і што яна не бачыла ні мае маці, ні цёткі Ядвісі, што з дому ж іду я.
Маці спярша сварылася, а потым, заплакаўшы, пайшла да Лявосі ў хату, заплакаў і я, жанучы назад у Азярышча карову. Плакаў ад жалю, што не прыйшла цётка Ядвіся, і ад брыдкасці і крыўды, што з мяне пасмяяліся.
— Дык чаго ж маўчыш? Можа ізноў паслухаў крывой Лявосі? — пытаецца маці і, падышоўшы да каровы, чухае ёй паміж рог, каб не ўцякала, каб было як дастаць вяроўку, што ўелася ў капыт і не дае ступіць.
— Во, грошы знайшоў,— расшчэмліваючы кулак, кажу я.
Маці закручвае вяроўку карове за рогі, лёгка б’е яе па шыі, заварочваючы на падворак, каб пахадзіла каля плота, і, прыжмурыўшы адно вока, глядзіць на мяне:
— Якія грошы?
— Жалезныя... Во, два злоты.
— Ах, ліха, і праўда ж,— твар у маці мяняецца, яснее. Яна бярэ грошы, круціць іх у пальцах, яшчэ ўсё не верачы, што гэта праўдзівыя грошы, а потым пільна цікуе на мяне.— А не ўкраў нідзе?
— На дарозе знайшоў. Каля дзедавага гарода.
Дома толькі і гутарка пра гэтыя два злоты.
— Узаўтра здору куплю,— кажа бацька. У нас няма затаўкі: і зацірка, і булён — усё на малацэ, і нават хлеб мы крышым у малако — робім хармушку.— Памахай молатам аб гэтым малацэ. Яно мне аж смярдзіць.
Лусту хлеба і бутэльку малака, закаркаваную скручаным з чыстага лапіка заткалам, бацька бярэ з сабою на шашу — там ён б’е каменне: садзіцца каля крушні, што насыпана з краю шашы, кладзе камень на камень — большы падніз, а зверху — меншы і, трымаючы іх, як прыгаршчамі, абкручанымі ў анучы ступамі, б’е молатам.
Набітае каменне бацька ссыпае ў роўненькую, як падрэзаную, горбу. Потым ужо дарожны майстар будзе браць шуфлем гэтае каменне і засыпаць ямкі на шашы і трамбаваць іх тоўстым паленам, як трамбуе мой дзед балота.
Назаўтра бацька прыносіць з мястэчка абвіты шпагатам скрутак старога, жоўтага, уляжалага здору.
Цяпер маці варыць крупнік з гарохам, затоўчаны здорам, здорам падскварвае зацірку, здорам мажа і хлеб, каб аж белыя былі ноздры ў ім, даючы па лусце мне і бацьку.
— Цяпер я сябе ямчэй чую. Го, што значыць здор. Ды яшчэ стары... Выратаваў ты нас, сынку,— хваліць мяне бацька, збіраючыся на работу. У вялікую кішэнь, што прышыта спадыспаду да шарачковага пінжака, з падкладкаю ад радзюжкі ў чырвоныя клеткі, ён кладзе бутэльку малака і складзеную папалам і памазаную здорам лусту хлеба.
— Ёсцека на свеце бог — во колькі помачы ад гэтых двух злотаў. А я надоечы прысніла...— і маці пачынае расказваць сон.
Пра гэтыя два злоты бацька з мацераю гаворыць ледзьве не кожны дзень. I мне тады невядома чаму робіцца брыдка, карціць сказаць, што гэтыя два злоты згубіў, напэўна, дзед, бо ён таксама насіў, завязаўшы ў хустачку, свае грошы; толькі цікава — чаму ён не прызнаўся?
Ужо бярэцца на восень. I звечара выпадае раса — раніцою яна халодная і пячэцца, як прысак. Да полудня стаіць туман, потым падымаецца жоўтымі хмарамі. Хмары, кажа дзед, ідуць цяпер проці сонца. Ужо і сонца засыпаецца. Ужо не відно ластавак каля дзедавага хутара. Толькі дзе з-пад ног пырхне жаваранак і нізка паляціць над іржышчам, жаласна цвіркаючы. I шпакі плывуць, то расцягваючыся і прападаючы з вачэй, то зноў збіраючыся ў купку,— здаецца, нехта кінуў вялікае кола, як, бывае, кінеш тонкую круглую бляшку, і яна то відаць, калі павернецца плашмя да цябе, то гіне з вачэй, калі павернецца кантам.