I твар яе, знявечаны мукай i стомай, пакрыўся слязамi.
- Ён жывы, - сказала яна, падштурхнуўшы Колю да бацькi, i сама, уся ўздрыгваючы ад громкага плачу, прыпала лбом да яго каленяў.
Ён прысеў на кукiшкi i, сарваўшы з сябе шынель, ухутаў прыцiснуўшыхся да яго дзяцей.
Што з iм? Ён таксама плакаў, i твар яго, перакрыўлены пакутай, як у Танi, быў зусiм мокры. Але гэта мог быць i снег, што растаў ад яго дыхання пад цёплым шаломам.
- Фiлька... Фiлька прыбег да нас, - сказаў бацька.
- Фiлька, Фiлька, - паўтарыла гучна Таня, хаця Фiлькi не было тут.
Хвiлiны са дзве яны заставалiся нерухомыя. Снег поўз на iх усё вышэй.
Бацька моцна таргануў за вяроўку. Злева i справа пачалi падыходзiць чырвонаармейцы, не выпускаючы з рук лiны. Яны, як белыя клубы снегу, узнiкалi з завiрухi i спынялiся каля дзяцей.
Апошнi падышоў чырвонаармеец Фралоў. Ён увэсь быў закручаны ў завею. Ружжо яго вiсела за плячыма, а твар быў у снезе.
- Знайшлi, - сказаў ён. - Я ж казаў, што знойдзем. Без гэтага нельга.
Чырвонаармейцы цесным колам акружылi дзяцей i палкоўнiка, i ўвесь натоўп рушыў па завiрусе назад.
А з крэпасцi пачуўся яшчэ адзiн стрэл.
XVI
Даўным-даўно мiнуўся той дзень, калi Таня так смела бiлася з буранам i з воблакамi халоднай завеi за сваю жывую душу, якую ўрэшце без усякай дарогi знайшоў бацька i сагрэў сваiмi рукамi.
Вецер ураннi павярнуў i спынiўся надоўга. Цiха стала на рацэ, i над гарамi было цiха - над усiм Танiным светам. Вецер садзьмуў з кедраў i елак снег: лясы сцямнелi. I позiрк Танi, упiраючыся ў iх, спакойна стаяў на адным месцы, не шукаючы нiчога iншага.
Коля толькi злёгку абмарозiў вушы.
Таня з Фiлькам кожны дзень наведвалi яго ў доме бацькi, часта застаючыся абедаць.
Але гадзiна абеду не здавалася Танi такой цяжкай, як раней. Хаця i не так старанна частаваў яе пiрагамi з чаромхай бацька, не так моцна цалавала на парозе яе Надзея Пятроўна, а ўсё-такi бацькаў хлеб, якi Таня спрабавала на язык i так i гэтак, здаваўся ёй цяпер другiм. Кожны кавалак быў ёй салодкi.
I скураны рэмень бацькi, што валяўся заўсёды на канапе, здаваўся ёй таксама iншым.
Яна часта надзявала яго на сябе.
I так добра Танi яшчэ не было нiколi.
Але не вечна цягнулiся вакацыi. Скончылiся i яны. Вось ужо некалькi дзён, як хадзiла Таня ў школу.
Яна насiла кнiгi без раменьчыка i сумкi. I заўсёды, перад тым як распрануць кажушок, кiдала iх у раздзявальнi на падлюстэрнiку. Сёння яна зрабiла гэтак жа.
Яна кiнула кнiгi i, зняўшы кажушок толькi з аднаго пляча, зазiрнула ў люстра, хаця заўсёды пазбягала глядзецца ў яго, таму што гэта было тое самае люстра, якое калiсьцi так жорстка пакарала яе.
Але цяпер, пазiраючы ў люстра, яна накiравала позiрк не на свой твар i не на свае вочы, у глыбiнi якiх па-ранейшаму хадзiлi лёгкiя ценi, а на iншае вiдовiшча, што як быццам не мела да яе нiякiх адносiн.
Яна ўбачыла натоўп дзяцей, што стаяў паўкругам насупраць. Усе яны стаялi да люстра спiной, а галовы iх былi паднятыя ўгору. Яны чыталi газету, якая вiсела пад жалезнай сеткай на сцяне.
I Жэня, што стаяла блiжэй за iншых да сцяны, сказала:
- За такiя справы яе трэба было б выключыць з атрада.
- Выкiнуць проста вон, - сказаў тоўсты хлопчык, якi паступiў у школу разам з Колем.
Не разумеючы, да каго маглi адносiцца гэтыя словы, Таня не спяшалася падысцi.
Але, адвёўшы вочы ад люстра, яна падышла да натоўпу. Газету яна пазнала. Гэта была раённая газета, якую выпiсваў атрад.
Яна запытала:
- Што тут робiцца?
Пачуўшы яе голас, дзецi павярнулiся да яе i зноў адвярнулiся i знiклi раптам усе як адзiн.
Таня прывыкла адчуваць заўжды побач з сабой сяброў, бачыць iх твары i, пабачыўшы iх спiны, была вельмi здзiўлена.
- Што гэта значыць? - усклiкнула яна.
Ёй нiхто не адказаў.
Тады яна падняла руку да жалезнай сеткi, замкнутай на замок, i прачытала.
"Школьныя справы.
У школе нумар два чыняцца страшэнныя агiднасцi. Вучанiца сёмага класа Таня Сабанеева ў буран павезла катацца на сабаках вучня таго ж класа Колю Сабанеева. Хлопчык пасля таго праляжаў у ложку ўсе вакацыi. А вучань таго ж класа Белалюбскi, якi прыбег у крэпасць паведамiць пра гэта бацьку Колi, адмарозiў сабе палец. Дзяцей выратавалi нашы слаўныя пагранiчнiкi. Але пра што думаюць настаўнiкi i пiянерарганiзацыя, дапускаючы ў школьным асяроддзi падобныя задумы, небяспечныя для жыцця?"
- Што гэта значыць? - паўтарыла Таня цiха, азiрнуўшыся вакол i не ўбачыўшы каля сябе нiкога, апроч Фiлькi.
Ён стаяў прама.
I Таня зразумела, што гэта значыць. Яна зразумела, што халодныя вятры дуюць не толькi з аднаго боку, але i з другога, блукаюць не толькi па рацэ, але пранiкаюць i скрозь тоўстыя сцены, нават у цёплым доме даганяюць яны чалавека i збiваюць яго iмгненна з ног.
Яна апусцiла рукi. Кажушок споўз з яе пляча i ўпаў на падлогу. Яна не падняла яго.
- Але ж гэта ўсё няпраўда, Фiлька, - сказала яна шэптам.
- Вядома, няпраўда, - таксама шэптам адказаў ён ёй i паказаў свой палец, абматаны доўгiм бiнтам. - Мне зусiм не балiць. Што яны выдумляюць, не ведаю. Але ты паслухай мяне, паслухай, Таня.
А Таня глытала паветра, якое здалося ёй яшчэ больш колкiм, чым тады на рацэ. Вушы яе нiчога не чулi, вочы не бачылi. Яна сказала:
- Што са мной будзе цяпер?
I, схапiўшыся за галаву, кiнулася ўбок, iмкнучыся, як заўсёды, моцным рухам супакоiць сябе як-небудзь i знайсцi якое-небудзь рашэнне.
Шырока iдучы, як ходзяць у сне, яна iшла па калiдоры, стукаючыся плячом аб сцяну, натыкаючыся на малых, якiя з вiскам кiдалiся ад яе. За вуглом яна абышла старэнькага, якi замахаў на яе ўказкай. Яна нават не пакланiлася яму, хаця гэта быў дырэктар. Стары з глыбокай роспаччу пакiваў ёй услед галавой i паглядзеў на настаўнiка гiсторыi Арыстарха Арыстархавiча Арыстархава, якi дзяжурыў у гэты дзень у калiдоры.
- Гэта яна, - сказаў Арыстарх Арыстархавiч Арыстархаў, - i я зусiм не шкадую, што паведамiў пра гэты выпадак у газету.
А Таня ўсё iшла па калiдоры. I ў роўным шуме мноства дзiцячых галасоў, у якiм знiкаў кожны гук, кiпела i калацiлася яе сэрца. Але што рабiць? Усё стала ўпоперак яе дарогi.
"А сябры? Дзе яны?" - думала Таня, хаця пайшла ад iх сама i зараз нiяк не магла iх убачыць.
XVII
Нiхто лепш за Фiльку не ведаў, цi была ў яго сэрцы хоць якая-небудзь iншая думка, чым памагчы Танi як мага хутчэй. А ўсё ж ён не быў задаволены нi сваiмi ўласнымi паводзiнамi, нi паводзiнамi сяброў у гэты дзень.