— Таварышы, не сёння-заўтра найміты капіталу, белапольскія легіянеры, пойдуць на нашу воласць. У ix конніца, ангельскія карабіны, нямецкія кулямёты i гарматы, патронаў, як таго пяску. У нас зброі такой няма. Але мы верым, што пераможам, бо кожны б'ецца за сваю зямлю, за свабоду, за Савецкую ўласць. Хто стаў у нашы рады, павінен ведаць, на што ён ідзе. Можа, i не ўсе вернуцца з гэтага бою, можа, мы страцім нашых таварышаў, але нам не страшна загінуць за лепшую долю.
У натоўпе пачалі ўсхліпваць жанчыны. Партызаны маўчалі, сціскаючы карабіны, трохлінейкі i дубальтоўкі. Пакалыхваліся авечыя шапкі i салдацкія кучомкі, віўся сіні дымок ад самакрутак i раставаў у шэрані мокрага веснавога дня.
— Таварышы,— зноў загаварыў звонкім i чыстым голасам Салавей.— Той, хто гатовы біцца за нашу Савецкую ўласць, няхай паслухае i падпіша партизанскую клятву. А хто не хоча ці баіцца, няхай ідзе да жонкі на цёплую печ.— Ён абвёў доўгім позіркам натоўп. Заварушыліся партызаны, пачалі азірацца, але не ўбачылі, каб хто выйшаў з натоўпу.
Салавей дастаў з кішэнькі пацёртага зялёнага фрэнча паперку, акуратна разгарнуў яе. Зняў шапку. Паздымалі шапкі Ляўкоў, Драпеза, Малаковіч. Скалануўся партызанскі натоўп: то адзін, то другі пачалі сцягваць старыя салдадкія кучомкі, авечыя шапкі i вайсковыя фуражкі. Вецер шкуматаў густыя чорныя i светлыя чубы, трапаў рэдзенькія касмылі на аблыселых галовах i сівыя грывы дзядоў. Салазей пачуў, як нейкая кабета шэптам спытала: «Бабанькі, можа, i хусткі трэба скідаць?» Зрабілася так ціха, што было чутна, як шамаціць паперка ў руках.
— Тады слухайце. «Я, ніжэйпадпісаны,— пачаў ён, адсякаючы кожнае слова,— клянуся гонарам i годнасцю вольнага грамадзяніна, што разумею важнасць узятага на сябе абавязку, ад якога залежыць вынік нашай барацьбы ў справе вызвалення пралетарскіх мае, якія пакутуюць у цяжкой няволі і рабстве, i свята абавязуюся прайсці абраны мною цярністы шлях. Усведамляючы рэвалюцыйны абавязак, я гатовы ахвяраваць сабою дзеля дасягнення мэты, дзеля вызвалення i аднаўлення ў нас Савецкай улады, падобна многім іншым папярэднім мне таварышам, якія дастойна памерлі ў няроўных баях... За здраду справе няхай мне будзе ўсеагульная пагарда i смерць».
Людзі маўчалі.
— Не сёння, дык заўтра легіянеры могуць напасці на нашу воласць. Рэўком уводзіць ваенную дысцыпліну. Усе атрады павінны быць гатовы ў любую хвіліну выступіць на абарону Савецкай улады,— закончыў Салавей.
Натоўп загаманіў, загайдаўся. Да бярвенняў падыходзілі маладыя i старыя, слінілі аловак, i кожны распісваўся, як умеў,— хто ставіў першую літару з хвосцікам, хто крыжык, граматнейшыя распісваліся за сябе i за суседзяў,— «па ix лічнай просьбе». Распісалася Аляксандрава сястра Марыля, за ёю надышла камбедаўка Параска i паставіла тры тлустыя крыжыкі.
— Старшыня, ты б мяне камандзірам над бабскім батальёнам смерці назначыў,— пажартаваў Цярэшка. Але жонка таўханула яго ў карак:
— Сціхні, балабон.
— Камандзіры i члены партыі бальшавікоў, зайдзіце ў рэўком,— абвясціў Пракоп Малаковіч.
З натоўпу выйшла чалавек дваццаць. За імі патупаў i Цярэшка.
— Цябе ж яшчэ, дзед, у камандзіры не прызначылі. Батальён яшчэ не набраўся. Лепей ідзі дадому,— супыніў яго Максім Ус.
— Затое ў бальшавікі ўпісаўся. Пракоп жа казаў ісці ў воласць.
— Партызаны — гэта адно, а парцейныя — саўсім другое,— тлумачыў усміхаючыся Максім старому.
— Як так? Раз я за бальшавікоў, значыць — парцейны.
Калі камандзіры зайшлі ў воласць, Цярэшка пастаяў трошкі, махнуў рукою i вярнуўся да бярвенняў, дзе мужчыны яшчэ падпісваліся пад партызанскаю клятвай.
— Няўжо не ўсё адно? Раз упісаўся, значыць — бальшавік.
Так думаў не адзін Цярэшка: кожны, хто ўзяўся за зброю i распісаўся пад клятваю, лічыў сябе бальшавіком.
Яшчэ не развіднела. За ноч зямля падшэрхла, дубцы прырэчных кустоў абледзянелі i шаргацелі, як драцяныя. З таго берага быў чуцён тупат ног, конскіх капытоў i прыцішаныя кароткія каманды.
Паўтары сотні партызан залеглі непадалёк ад моста. Яны нрыціхлі ў акопчыках i ямках, паабтыканых маладымі елачкамі i альховым веццем. На правым фланзе камандаваў Салавей, на левым — Драпеза. За паўвярсты наперадзе дарогу перагарадзіў атрад Ляўкова. Старшыня рэўкома папярэдзіў,— без яго каманды ніхто не мае права нават паварушыцца. Пахла сырой зямлёю i мохам. Ад напружанага чакання ўздрыгвалі сківіцы i пальцы. Абвостраны слых лавіў кожны шоргат i гук.