Дома былі толькі старыя. Анэта ўсё вохкала i пазірала ў акно, ці не ідзе дачка, хрысцілася на абразы i шморгала мокрым носам. Андрэй болей маўчаў, цэлымі днямі корнаўся ў аборы i свірне, некуды знікаў i з'яўляўся толькі к ночы.
Неяк пасля першых пеўняў у хату з двума бандзюкамі пастукаўся Казік. Увайшоў, азірнуўся, як ганчак, угледзеў капылы i начынне на зэдліку i адразу да бацькі:
— Што за чалавек?
— Шавец, сынок. З Глуска шавец. Старой валёнкі падшыў, мне саюзкі новыя ставіць. Рахманы чалавек i глухі, як пень. Не бойся, Казічак.
— Мы сваё адбаяліся. Няхай цяпер нас баяцца. Круцяцца, гады, бы падсмаленыя. У нас онь якая сіла! А яшчэ чалавек дваццаць прыбудзе, па Рудабелцы грымнем, паслухаем, як гэтыя салаўі завыюць. Ходку ўжо ўходалі ў Ляскавічах.
— Ляснулі, ляснулі,— раўнуў граміла ў суконным фрэнчы сваёй работы.
Іван Мазалеўскі не прапускаў ніводнай падрабязнасці, ніводнага слова, расказваў усё па парадку.
— A Казік — у афіцэрскім мундзіры i пагоны пачапіў. Пра сястру пытаўся. Кажа: «Злаўлю сучку, сам бізуном спаласую, каб не летала, а гэтага парабчука на першай асіне павешу сушыцца».
— Дзе ж яны хаваюцца? — запытаў Салавей.
— Як тыя каршуны: дзе начуюць, там не днююць. Болей загальскіх хутароў трымаюцца. У атамана дзеўка ў Падлузе е. Каля яе трэцца.
Салавей i ўсе рэўкомаўцы насцярожана слухалі, нават курыць перасталі. У Лявона Адзінца патухла цыгарка, прыклееная да ніжняй губы, i тырчала з рота, як гарохавы стручок.
— Анікея мы ім не даруем, i вабчэ з гзтай хеўраю шаршнюкоў трэба канчаць.— Жаўлакі кабухлі i захадзілі на абветраных скулах Салаўя, губы выцягнуліся ў тонкую нітачку.— Гэта ж дэлы ўзвод Мусніцкага ў нашым тыле. Учора забілі Анікея, a заўтра любога з нас могуць прыстукнуць.— Салавей паглядзеў на Ляўкова.— Бяры, Максім, хлёсткіх хлопцаў i абкладай хутары. Пакуль пераловіце шляхцюкоў, мы з Анупрэем i Пракопам будзем упраўляцца тут.
— Максімка, вазьмі мяне. Я гэтага Ермальчука як аблупленага ведаю,— папрасіўся Цярэшка.
— Бяры, Максім. Дзед будзе самы хлёсткі хлопец у тваім атрадзе,— пажартаваў Малаковіч.
— А што? I не зломак,— заказырыўся стары,— абстрыгу бараду, дык яшчэ ого-го!
— Дальбог, праўда. Ён бегае, што падмецены, i за маладзіцамі яшчэ ўлягае, бы малады жарабок,— ні то напраўду, ні то жартам сказаў Максім Ус.
Хлопцы засмяяліся. Цярэшка не ведаў, смяяцца яму ці пакрыўдзіцца на. Максімавы жарцікі. Ён ссунуў на патыліцы шапку i заліхвацкі расправіў увагнутыя старыя плечы.
— Бяру цябе, дзед, начальнікам разведкі,— згадзіўся Ляўкоў.
— Не, Архіпавіч, без стрэльбы не пайду. Няхай той вынюхвае, у каго нос доўгі, а я біцца. буду. Эх i ўрэжу ж гэтаму абскубанаму ахвіцэрыку. A начальніка З мяне не выйдзе.
Надвячоркам Гэля ўбегла ў Іванаў двор. Азіраючыся, абмыла ў лужыне чаравікі. Яна крадком ішла па гразкім полі, агародамі i загуменнямі, каб яе не ўбачылі тут; баялася, што бацька дазнаецца i сілком пагоніць дадому.
Іванаў двор малы i гразкі, здратаваны авечымі капытамі, закіданы гноем i трэскамі. Старая хата завалілася на адзін бок, саламяная страха зарасла зялёным мохам. Гэля падышла да шырокіх дзвярэй, павярнула закрутку. У цёмных сенцах ніяк не магла намацаць клямку. Дзверы адчыніліся з сярэдзіны.
— Прыгінайся толькі, каб не выцяцца,— пачуўся жаночы голас.
Гэля прывіталася i стала ў парозе, не выпускаючы з рук клуначак. Кандраціха адразу i не пазнала яе, бо не болей як разы са два бачыла на цвінтары разам са старой Ермаліцкаю. На хутар ні разу не хадзіла, а як прагналі Івана, ох i наслухалася ж ад карпілаўскіх i кавалёўскіх баб i пра сына i пра яго ўхажорку. «Хоць бы раз добра паглядзець, што там за цаца такая»,— гаварыла яна Івану, а той толькі адмахваўся.
— Праходзь, маладзічка, садзіся. Куды гэта бог, на ноч гледзячы, нясе?
— З Харомцаў іду, а куды, i сама не ведаю... Хацела Івана вашага прасіць, каб падвёз трохі.
Старая сумелася.
— А божа ж мой, ці не Андрэева ты. часам? Упоцемках я i не пазнала. A дзеткі ж мае... — Яна замітусілася па хаце.— Можа б, укусіла чаго з дарогі?
— Дзякуваць, я нядаўна ела.
Гзля села на лаўку, ссунула на шыю хустку, расшпіліла жакецік. Жанчыны доўга маўчалі, не ведаючы, што гаварыць. Пачала Кандраціха:
— I што гэта вы надумаліся, дзеткі? Затлумілі адно аднаму галовы i ходзіце, як ад чэмеру п'яныя... Дзе ж бачана, каб з такое выгоды ў зрэбнікі ды на нішчымніцу дзеўка пайшла! I бацьку не слухацца грэх... Хай бы ўсё было ладам ды складам, як у добрых людзей. А то не ведаю, што тут i казаць. Нядобра яно, дзеткі...