Анупрэй падклаў пад галаву мяшэчак i драмаў на падлозе каля сцяны. Яны былі нібыта незнаёмыя. Дагаварыліся садзіцца ў розныя канцы вагона, a ў Бабруйску сустрэцца ў чайной на базары.
Цягнік прыйшоў далека за поўнач. Толькі назва, што цягнік: некалькі цяплушак з павыломванымі дошкамі, пабітымі вокнамі, даўно не паленымі «буржуйкам!». Наперадзе, адразу за маленькім паравозам, ішлі тры пасажырскія вагоны. У ix мільгалі агаркі свечак, i здавалася, што там утульна i цёпла. Каля пасажырскіх вагонаў стаялі нямецкія салдаты і нікога ў ix не пускалі. A ў цяплушкі рвануўся натоўп мяшэчнікаў — штурхаліся i крычалі, хтоеьці некага падсаджваў, нехта некага спіхваў, сцягваў за каўнер. Усе лаяліся, крычалі i заміналі адзін аднаму, Перад кожным вагонам тузаўся, лаяўся i лямантаваў натоўп. А па пероне спакойна хадзіў, пасмейваўся i пацяшаўся стары немец з вільгельмаўскімі вусамі.
Салавей з Анупрэем убіліся ў апошні вагон. У ім было цёмна, холадна i людна. Мужчыны i кабеты сядзелі i ляжалі на нарах i пад нарамі, умошчваліся на падлозе i проста стаялі, прыпершыся да сцяны. Вагон гаманіў i сварыўся: спіхвалі клункі i адзін аднаго, гукалі знаёмых i аднавяскоўцаў. A калі пайшоў цягнік, усе патроху пачалі ўлагоджвацца i сціхаць.
Ехалі марудна i доўга, спыняліся на паўстанках i ў полі. Часам чуваць было нямецкае гергетанне, выкрыт i нейкія каманды, потым зноў калываўся i стукаў разгойданы «цялятнік». Людзі чухаліся, стагналі i мармыталі спраеонку.
Калі добра вывіднела, праз шчыліну ў сцяне Салавей бачыў рудую леташшою траву, голы ракітнік, пасінелыя елачкі ўздоўж чыгункі i калюжыны, залітыя вясноваю вадой. Ён пазнаваў, дзе яны едуць, бо гзтую дарогу не раз перамераў па шпалах. Вось прагрукаталі каля Бярэзіны, відаць, як яна шырока разлілася i затапіла прыбярэжныя алешнікі i сцежары на лугах. Значыць, цягнік падыходзіць да станцыі. Зрабілася трохі трывожна: а што, калі немцы ці легіянеры надумаюцца трэсці кожнага, хто прыехаў, пачнуць выварочваць клункі, шукаць i вынюхваць. Непадалёк Салавей убачыў сівенысую, зморшчаную, як печаны яблык, бабульку. Яна цяжка дыхала i стагнала. Ён падсеў да яе i пачаў распытваць, куды яна i чаго едзе.
— Паміраць, мабыць, дзеткі. Як завалаю заклала.— Яна пастукала худымі парэпанымі пальцамі па грудзях.— От нараілі людзі паехаць да таго дохтура Марзона, а дзе яго шукаць, i не ведаю.
— Я, цётухна, якраз да яго i еду. Бацька мой там ляжыць, так што не бядуйце, давяду да самае бальніцы.
— А дай жа табе бог здароўя. Толькі ж я ледзьве клыпаю, можа, не захочаш валаводзіцца.
— Мне спяшацца няма куды. Дойдзем памаленьку.
Калі цягнік спыніўся i ўсе рынуліся да дзвярэй, Салавей падхапіў бабульчын клуначак, саскочыў з прыступак i намог злезці старой. Узяў яе пад пашку i асцярожна павёў.
Пры ўваходзе ў вакзал стаяла чалавек з дзесяць нямецкіх салдат. Яны абмацвалі кожнага позіркамі i валасатымі рукамі, пра нешта пыталіся. Большасць прапускалі, некаторых, з самым! вялікімі клункамі, адводзілі ўбок. Салавей спакойна ішоў, прытрымліваючы хворую бабульку, i зорка сачыў за Анупрэем: ripaпусцяць ці затрымаюць? Вось канапаты немец з шырокім бабскім тварам абмацаў ягоны мяшэчак, палопаў рукамі з-пад пахаў да кален, нешта буркнуў i падштурхнуў рукой да дзвярэй.
Аляксандру зрабілася весялей: a ў яго ёсць надзейны «пропуск». I ён яшчэ асцярожней павёў бабульку да дзвярэй.
Той самы немец, з жоўтымі, як у ката, вачамі, палопаў i яго па баках, зірнуў на бабку, грэбліва зморшчыўся i безнадзейна махнуў рукою. Праз людны закураны вакзал Аляксандр з хвораю кабетай выйшлі на брукаваную плошчу. Каля слупа ix чакаў Анупрэй. У бальйіцу яны пайшлі разам. Хоць i мала было часу, але шкода пакідаць нямоглую старую, ды i небяспечна адразу ісці ў чайную: ліха яго ведае, можа, хто ідзе назіркам. А яшчэ i прымеркавацца трэба да новых парадкаў.
Раніцаю вуліцы пустыя, толькі па мокрым, закіданым гноем бруку ехала вялізная фура з гаршкамі ды штурхаў перад сабою каламажку стары дзядок у доўгім лапсердаку i круглай ярмолцы. Па тратуары, цокаючы падкоўкамі, ішоў хлёсткі, як бізун, нямецкі афіцэр, паблісквалі падобныя на пляшкі жоўтыя батфорты i мядзяны шышак на чорнай касцы. Горад быў той i не той. Стаялі знаёмыя Аляксандру дамы, платы i прысады, i дзіўна было бачыць на гэтых вуліцах салдат i афіцэраў, з якімі ён тры гады ваяваў. Цяпер яны хадзілі тут, як гаспадары. Ці надоўга? Як яно ўсё павернецца? Адно ведаў цвёрда: трэба трымацца да апошняга...
Даставіўшы бабульку ў бальніцу, Салавей з Драпезам мінулі спічастаі чырвоны касцёл, перасеклі Мураўёўскую вуліцу, выйшлі на Альхоўскую i падаліся да рынку. Тут стаяла некалькі настрамачкаў сена, на прыцярушаным саломаю бруку сівенькі дзядок разаслаў цырату i расклаў на ёй свой тавар — выцерты блакітны мундзір, капялюшыкі з пёрамі, сукенкі, мядзяныя падсвечнікі i яшчэ нейкую старызну. Ён прытупваў i тоненькім галаском заклікаў пакупнікоў: