— I добра, што прыйшлі, таварыш Салавей.
Рудаваты хлапец голасна засмяяўся.
— Ну i канспіратары! Мне Салавей расказвае пра Салаўя, а я, дурань, i вушы развесіў...
— I правільна робіць. Цябе ён не ведае, ды i ты ж яму сваю візітную картку не даваў,— сказаў Раеўскі.— Прывялі ix сюды, мабыць, Розіны «ракі». Так, хлопцы?
— Ракі i канюшына,— засмяяўся Анупрэй.
— А адкуль ім ведаць, куды ix прывялі тыя ракі, да сваіх ці, можа, ў пастку. Назнаёмцеся хоць цяпер. Г'эта Барыс Найман, а цяпер яго прозвішча таварыш Новікаў... Заседжвацца нам няма калі. Барыс, схавай, калі ласка, мой веласіпед у сенцы.
Барыс на хвіліну выйшаў.
— Нямецкая акупацыя — справа часовая,— пачаў Платон Фёдаравіч.— Мы вымушаны былі падпісаць гэты кабальны дагавор у Брэст-Літоўску, каб выратаваць рэвалюцыю, каб мець хоць маленькую прадуху перад наступнымі баямі з імперыялістамі i контррэвалюцыяй. Так гаварыў таварыш Ленін на VII з'ездзе партыі. Штаб Заходняга фронту пераехаў у Смаленск, з ім у нас самая цесная сувязь. У Мінску i тут працуюць падпольныя камітэты. Савецкі ўрад нядаўна перабраўся ў Маскву. Партыя наша цяпер называецца «Расійская Камуністычная партыя бальшавікоў»,— інфармаваў Раеўскі.— Задача: мабілізаваць усіх рабочых i сялян на барацьбу з акупантамі, узброіць кожнага добраахвотніка, гатовага змагацца за Савецкую ўладу. Тое-сёе ў нас ёсць, i мы вам паможам i зброяй, i прыпасамі, i літаратураю. Будуць газеты i лістоўкі i на нямецкай мове. Распаўсюджвайце ix сярод салдат. Ім таксама агоркла вайна, хочацца дадому, да дзяцей, да жонак, да спакойнага жыцця. Многія нам спачуваюць, ёсць рэвалюцыйиа настроеныя. На ix трэба i разлічваць.
— A ў нас яшчэ немцаў i духу не чутно,— азваўся Анупрэй.
— Няма, дык будуць. З легіянерамі вы легка справіліся. А тут армія, i не абы-якая армія. Дубальтоўкамі яе не спыніш. Пакласці лепшых людзей ні за панюх табакі — карысці мала. Так я кажу, Аляксандр?
— Дык што ж — рукі ўгору i здавацца? — усхапіўся Анупрэй.— 8 хлебам-соллю ix сустракаць? Падстаўляць пад бізуны спіны, жонак i дачок аддаваць на здзек? А трасцу ім! Біць гадаў будзем, пакуль патронаў хоніць.
— А не хопіць, што тады? Уцячэш у лес, а тых, што астануцца, няхай вешаюць i страляюць? — спакойна запытаў Раеўскі.
Увайшоў Новікаў.
— Дзе мала сілы, трэба браць розумам i хітрасцю, от i падумай, як i людзей зберагчы, i немцаў хутчэй вытурыць. A шапкамі закідаць не спяшайся, раз'ятрыш ворага i сам будзеш не рад. У нас тут кулямёты былі i сілы трохі болей, як у вас, i то пакуль што ў падполле пайшлі.
— Ты, Анупрэй, не спяшайся,— супакоіў Драпезу Салавей,— паслухай, а тады мяркуй.
— Што параіць вам? — працягваў Платон Фёдаравіч.— Пакуль што ў бой не ўвязвайцеся. Няхай займаюць маёнтак, a ў вёску яны i самі не вельмі палезуць. Партызанскія атрады выведзіце ў лес, у сёлах пакіньце сваіх людзей, у воласці пастаўце надзейнага чалавека. Каб немцы верылі яму, а ён служыў нам. Сачыць трэба, каб не расцягвалі народнае дабро, a сваволіць пачнуць, можна i ўдарыць знянацку. А гнаць ix начнём, тут ужо i вы будзеце не абараняцца, а иаступаць.
лупіць у хвост i ў грыву. Так я кажу? I ке толькі я, так думав уком, такой тактыкі трымаецца губернскі партийны камітэт.
— Правільная тактыка,— згадзіўся Салавей.— З пістаноўкамі супраць гарматаў не вельмі наваюеш. A сілы набярэцца болей, тады i ўдарым.
— Праз некалькі дзён буду ў вас. Там усё i вырашым. А што рабіць цяпер, скажа таварыш Новікаў. Толькі як надзейней дабрацца ў вашу лясную рэспубліку? — запытаў Платон Фёдаравіч.
— У вашай форме да Глуска вы свабодна даедзеце як паштовы чыноўнік,— пачаў Салавей.
— Не толькі форма, a i пасведчанне ёсць, з усімі пячаткамі.
— Тым лепш. Прыйдзеце на пастаялы двор, спытаеце балагола Шолама Гіцьку. Ён вас даставіць да Васі Падбярознага, а той зробіць усё што трэба.— Салавей падняўся.— Чакаем вас, таварыш... Раеўскі.— Ён усміхнуўся i моцна паціснуў руку Платону Фёдаравічу.
Праз хвіліну сіняя куртка i спіцы веласіпеда прамільгнулі за акном.
— Цяпер слухайце сюды,— пачаў Новікаў.— На Казначэйскай вуліцы ёсць маленькая крамка з вялікаю шыльдай: «Книжная торговля и писчебумажные принадлежности И. Агола». Зойдзеце туды i спытаеце: «Ці няма ў вас «Закона божага»? Калі старэнькі падслепаваты гаспадар скажа: «Закона божага» няма, а ёсць «Новы завет», перадайце яму прывітанне ад Новікава i лічыце, што самай свежай літаратурай вы ўжо забяспечаны.
З Мінскага фарштата хлопцы пайшлі на другі канец горада, да Салаўёвай цёткі. Там паскідалі свае світы, ацерабіліся, пачысціліся, пасёрбалі панцаковага крупніку з таранамі i падаліся на Казначэйскую вуліцу. Па ёй шнуравалі сытыя нямецкія афіцэры з доўгімі люлькамі. Некуды спяшаліся, бразгаючы пляскатымі зялёнымі кацялкамі, нямецкія салдаты, у ix за кароткімі халявамі паблісквалі круглыя алюмініевыя лыжKi. Казыралі радавыя вышэйшым чынам неяк нехаця, нібы зганялі са скроні надакучлівую муху. Там-сям пракідаліся шынялі колеру высушанага тытуню, канфедэраткі з блішчастымі брылямі, зіхацелі наваксаваныя боты легіянераў з корпуса Доўбар-Мусніцкага.