Яны неахвотна ехалі збіраць кантрыбуцыю, неахвотна ішлі вартаваць воласць i бадзяцца ноччу па сяле, каб епакойна спалі камендант i афіцэры. За сябе салдаты не вельмі баяліся. Партызаны папярэджвалі, калі яны не будуць супраціўляцца, ніхто ix не зачэпіць. Так яно i было кожны раз. Толькі ўбачаць на дарозе ўзброеных сялян, адразу падымаюць рукі ўгору. Адстрэльвацца няма сэнсу, бо мужыкоў з вінтоўкамі заўсёды разы ў тры больш, чым канвою пры самым вялікім абозе. Толькі зірнеш, а партызаны сунуцца з-за кустоў i спераду, i ззаду, i з бакоў. Куды тут дзенешся? Ды многія i самі разумелі, што салдат ператварылі ў рабаўнікоў, што нельга забіраць хлеб у такіх жа сялян, як i яны самі, што трэба падтрымаць рускую рэвалюцыю, а не душыць яе. Адным словам — думай, салдат, як табе дажыць да сустрэчы з роднымі, a. яе кожны чакаў з тыдня на тыдзень, з дня на дзень.
Ідуць ноччу па сяле тры-чатыры салдаты з карабінамі. Бачаць, у хаце зырка гарыць лямпа, рыпае гармонік, бухае бубен з бразголкамі. Трэба ж паглядзець, што там такое. Зойдуць, грозна спытаюць: «Кто ест козяін?» — a дзяўчаты ўжо адсоўваюцца на лаўцы, даюць месца, сыплюць у жменю гарбузікі, запрашаюць на вальс.
Ну як тут быць суровым, калі сінявокая Дуня так падобна на ягоную Тэрэзу ці Марту? I хлопцы лагодна запрашаюць: «Korn, Kamerad, танчыць». Як утрымаешся? Аддае маладзейшы салдат патрымаць карабін таварышам, бярэцца за гарачы стан, кладзе руку на тугі. плячук i грыміць падкаванымі ботамі, аж лямпа трасецца. Глядзіш, i другі падахвоціўся, а старэйшы сядзіць на лаве, абняўшы тры карабіны.
Выйдуць на вуліцу, палезе каторы ў кішэню па запальнічку, а там ужо нешта шамаціць. Прыйдзе ў казарму, паглядзіць, аж — свежая газетка. A ў ёй пішуць, што ў Баварыі бастуюць панскія парабкі, у Мюнхене рабочыя выйшлі на вуліцы з чырвонымі сцягамі i віталі рускую рэвалюцыю.
Нямецкія камуністы заклікаюць салдат вяртадца на радзіму i пазярнуць штыхі супраць паноў i фабрыкантаў. От тут i разбярыся салдату! Прачытае i хочацца з некім параіцца, разам падумаць. Цішком ткне газетку суседу, свая ж, нямецкая. «Паглядзі, інто пішуць. Выходзіць, i дома неспакойна. Ды i жонка намякала ў лісце, што бурліць народ».
Так i ходзіць з рук у рукі лістоўка ці газета, якая невядома адкуль трапіла ў салдацкую кішэню.
Камендант зелянее ад злосці, што наўкол дзейнічаюць нейкія варожыя сілы, што яны пранікаюць не толькі ў казарму, не толькі ў салдацкія галовы, а дабраліся да яго ўласнай кішэні.
Ён не ведае, што рабіць, бо амаль нічога не ўдаецца вывезці на станцыю i аднравіць у Deutschland. «Бандыты» перапыняюць усе абозы i раздаюць дабро тым, у каго з такімі цяжкасцямі ўдалося яго знайсці i забраць. А салдат на чарговую «аперацыю» даводзіцца гнаць сілаю. Усе яны нечага шэпчуцца i адразу змаўкаюць, як толькі з'яўляюцца афіцэры.
Камендант забараніў на сяле ўсялякія «зборышчы» i ігрышчы. Толькі праўленне кааперацыі мае дазвол раз на тыдзень збірацца ў краме або ў школе. Колькі разоў у краму заходзіў патруль, ды i сам камендант не-не i зазірне на пасяджэнне: сядзяць, гамоняць, нешта падлічваюць, а то i сварацца, кураць такі самасад, што аж лямпа ўсхліпвае. Паслухае, паслухае ён, нічога не разбярэ i пойдзе. Разы са два прыводзіў ён да «кааператараў» Лізу. Яна перакладае, колькі селядцоў прадалі, колькі хустак i солі, што трэба прывезці, з каго спагнаць паі.
Апошнім разам, калі камендант, махнуўшы рукою, пайшоў за дзверы, старшыня падраённага камітэта партыі бальшавікоў i валрэўкома Аляксандр Салавей усміхнуўся i сказаў:
— Працягнем, таварышы, партыйны сход. Наша арганізацыя стварыла свае ячэйкі ў Лучыцкай, Парыцкай, Ляскавіцкай i Глускай валасцях. Усе члены партыі i чырвоныя партызаны маюць такую-сякую зброю i гатовы біцца, a калі трэба, дык i памерці за ўласць Саветаў. Але, таварышы, павятовы камітэт папярэджвае, каб не было неарганізаваных, непатрэбных нападаў на немцаў. Многіх мы ўжо схілілі на свой бок, яны не толькі нам спачуваюць, але часам i памагаюць. Згодна ўмове з нашым урадам немцы хутка павінны выйсці з Беларусі. Толькі трэба ix адправіць з тым, з чым яны прыйшлі. Не даць ніводнай парушынкі. Думаю, гэта нам удасца. Але, таварышы, вы ж ведаеце, што ў Загальскіх балотах, ды i тут па хутарах яшчэ лазяць шляхецкія бандзюкі — Казік Ермаліцкі, Плышэўскі, браты Перагуды i ўся ix хеўра. Яны ўжо нямала забілі нашых людзей. А як толькі акупанты выедуць, от пабачыце, з'явяцца сюды. Цяпер немцы ахоўваюць Беркаў, Мёдухаў, Харомнае i Сераброн — усе котлішчы шэршняў. А як толькі пачнём дзяліць ix зямлю, прыйдзецца стукнуцца лбамі з гэтаю шляхецкаю зграяй. Так што перадайце сваім хлопцам, калі дзе каторага запарвуць, хай судзяць так, як яны асудзілі Анікея.