— У цябе ж i вусы яшчэ не растуць. Ну які з цябе салдат? Бяжы лепей дадому, каб маці паўрозамі не адхвастала.
— Дык i ў вас жа, дзядзечка, няма вусоў,— апраўдваўся чарнавокі хлапчук у новых лапціках i шарачковай світцы.
A Малаковіч з Пінчуком тлумачылі, як не проста праз нямецкія заставы дабрацца да Оршы, а там — падстаўляць галовы пад варожыя кулі.
Да слёз пакрыўцжаныя хлапчукі вярталіся дадому. Некаторыя гатовы былі самі паехаць у любую часць. Але як i куды прабірацца, ніхто не ведаў — наўкол яшчэ стаялі немцы. Былі яны ў Бабруйску. А ваенком разам з Шнчуком кожны дзень рознымі дарогамі — каго праз Глуск, каго праз Ратміравічы i Парычы — адпраўлялі добраахвотнікаў у Чырвоную Армію. Калі выехала больш за паўсотні абстраляных хлопцаў, знік i Кастусь Данілавіч Пінчук. Ён сустракаў землякоў у Смаленску, распытваў, як яны дабіраліся, трывожыўся, ці не «заваліўся» хто. Самых адважных i кемлівых рэкамендаваў на службу ў ЧК.
У лясы вакол Бабруйска збіраліся партызаны з Гарадка, Бортнікаў, Віктараўкі i Глушы. Падышлі з Рудабелкі атрады Салаўя i Драпезы. У кожным з ix было чалавек па восемдзесят адборных узброеных партызан. Атрады абкружылі горад, пераймалі на дарогах нямецкія часці, затрымлівалі абозы, адбіралі коней i зброю, бралі ў палон афіцэраў, прарываліся на станцыю, на Бярэзінскі фарштат i паднімалі такі пярэпалах, што немцы пачалі баяцца кожнага ў саматканай світцы i ў кароценькім кажушку. Калі вакол горада сабралася каля чатырох тысяч чалавек, падпольны павятовы рэўком папярэдзіў нямецкае камандаванне, што ў распараджэнні рэўкома знаходзіцца дваццаць пяць тысяч узброеных партызан, i патрабаваў неадкладна ачысціць горад, не вывозіць народнага дабра, тэлефонных i тэлеграфных апаратаў, вызваліць усіх палітычных зыяволеных.
Паспешна грузіліся фурманкі i вагоны, на дварах i вуліцах валялася салома, вытрасеная з сеннікоў, каля ганка камендатуры гарэлі груды паперы. Горад пусцеў на вачах. Немцы адступалі маўкліва i змрочна. Калоны салдат былі падобны на этапы асуджаных. Афіцэры ішлі з панурымі галовамі, грукалі паходныя кухні, нібы пахавальная працэсія, цягнуліся абозы. Для адступлення былі адкрыты ўсе дарогі. Кожны салдат адчуваў, што з-за маўклівых, прыцярушаных снегам хвой i елак у спіну пазіраюць вочы партызан i чорныя зрэнкі вінтовак. Таму прыспешвалі крок, каб хутчэй выйсці з гэтага таямнічага i небяспечнага акружэння.
Яшчэ са станцыі Бярэзіна не адышоў апошні эталон з нямецкімі салдатамі, яшчэ афіцэры мітусіліся на пероне, крычалі i пагражалі дзяжурнаму, каб не марудзіў з адпраўкаю, як на вакзале з'явіліся Платон Равінскі, Барыс Найман, толькі што вызвалены з турмы Балашоў, ужо апрануты ў чорнае паліто i кепку Густаў Шульц.
Старшыня рэўкома ўскочыў на скрынку i падняў руку. Заціхлі ў вагонах губныя гармонікі, замоўкла гамана на пероне. Салдаты пасталі паўкругам каля прамоўцы. Афіцэры загадвалі разыходзіцца па вагонах, але салдаты стаялі як глухія.
— Таварышы нямецкія салдаты, рабочыя i сяляне свабоднай Германіі! Бабруйскі рэвалюцыйны камітэт бальшавікоў віншуе вас з рэвалюцыяй у вашай краіне. Вяртайцеся на радзіму, скіньце абрыдлыя шынялі i кайзераўскія каскі, хутчэй завяршыце пралетарскую рэвалюцыю i стварыце сваю рабоча-сялянскую дзяржаву.
Кожнае яго слова перакладаў Густаў Шульц i закончыў ад сябе:
— Es lebe die deutsche Revolution! Glücklicke Reise, Genossen! [17]
Натоўп салдат, нібы па камандзе, сотнямі глотак крыкнуў «ура!», замахаў рукамі i шапкамі, павольна пачаў разыходзіцца па вагонах. Рэўкомаўцы стаялі на пероне, пакуль не крануўся цягнік. З незачыненых дзвярэй i вокан цяплушак выглядалі пасвятлелыя твары салдат, яны махалі рукамі i нешта крычалі, ужо заглушанае пыхканне паравоза i грукатам вагонаў. З апошняга вагона вытыркнуўся i затрапятаў маленькі чырвоны сцяжок.
Горад, здавалася, пасвятлеў i павесялеў. Над ганкам беленькага аднапявярховага доміка на Пушкінскай вуліцы вісеў чырвоны сцяг, а на кавалку фанеры на дзвярах сінім чарнілам было напісана адно слова «Рэўком».
Па вуліцах хадзілі барадатыя i проста даўно не голеныя партызаны з Нямецкімі карабінамі i трохлінейкамі, з драбавікамі i двухстволкамі; на папружках, як бляшаныя таўкачыкі, целяпаліся гранаты. Апрануты былі хто ў што. Світкі, лапці, кажушкі, аўчынныя i заечыя шапкі. Следам хадзілі хлапчукі, забягалі напора д, каб паглядзець на тых, што прагналі немцаў.