— Улажыў бы яго, дальбог, улажыў бы, каб не такі густы ельнік. Ды як на тое ліха зачапіўся за ламачыну, ледзь лабаціну не раскроіў. А ён, як заяц, скочыў убок, i след прастыў, от няхай Цімох скажа, калі не верыце.
Гамана змоўкла, калі ўвайшоў незнаемы камісар. Ён павітаўся з кожным за руку, a ўбачыўшы старога Рамана, доўга не выпускаў яго далонь.
— Сын прасіў кланяцца вам, таварыш Салавей.
— Як ён хаця там?
— Герой, сапраўдны герой. Разграміў адно за адным два бандыцкія паўстанні.
— Порсткі вельмі ж,— ні то з пахвалой, ні то з дакорам сказаў Раман.— Баюся, ці зносіць ён сваю галаву?
— Разумная галава, бацька, не прападзе нідзе,— супакоіў Найман i абняў старога за плечы.
Да ix падышлі Ляўкоў i Лявон Адзінец. Яны прывіталіся з Барысам, як даўнія прыяцелі.
— На вуліцы не пазнаў бы цябе,— аглядаючы зграбную падцягнутую постаць старшыні ЧК, сказаў Ляўкоў.— Ну што будзем рабіць з гэтымі бандзюкамі?
— Колькі вы ix перанялі?
— У Глінішчы дваццаць пяць чалавек ды ноччу яшчэ шасцёх на хутары з канюшыны павыпорвалі. I стары Ермаліцкі з імі. Два наганы трымаў напагатове, але стрэліць не паспеў. Шкода толькі, сынок яго, Казік, сабака кручаны, як у ваду кануў. А па ім асіна даўно плача. Ён самы вараціла.
— Калі вараціла, значыць, звязаны з контррэвалюцыйным паўстанскім цэнтрам.
— Выходзіць, так. Хоць як яны ні пнуцца, а толку мала. Зямлю аддаваць не хочуць, дык няхай параць у ёй косці.
Пасля паўдня каля воласці на ўзгорку паставілі стол i доўгую лаву. Погаласка, што будуць судзіць бандытаў, абляцела Карпілаўку, Рудню, Кавалі i Лаўстыкі. Людзі кідалі работу i спяшаліся да рэўкома. Яны шчыльна станавіліся паўкругам, расказвалі пра ўчарашняе, пра тое, як старыя i малыя хаваліся ў гумны i ў ямы з-пад бульбы, каб часам не чырканула дурная куля. А старая Тэкля забілася пад печ i закрылася заеланкаю, а вылезла — дачка як залямантуе: «Чорт! Чорт!» — ды ходу з хаты. Такі ўжо чалавек: толькі міне бяда, ён ужо i смяяцца здатны. Успаміналі, як Мануйла Кавалевіч з дубальтоўкі забіў бандыцкага атамана.
Пад нагамі круціліся дзеці. Большыя паўзлазілі на паркан, паўздзіраліся на прысады, каб лепей было чутно i відно.
— Вядуць, вядуць! — як галчаняты, закрычалі яны.
Усе павярнуліся i прыціхлі. Па пясчанай вуліцы чырвонаармейцы з вінтоўкамі наперавес вялі звязаных бандытаў. Болыласць, без шапак, расхлістаныя, у падраных кашулях i фрэнчах, з плямамі засохлай гліны на штанах i ботах, ішлі нехаця i панура. Спалатнелыя твары здаваліся шэрымі, а вочы глядзелі долу. Былі маладыя сытыя шляхцюкі i мужчыны ў гадах, з густой шчэццю на тварах. Былі знаёмыя, з недалёкіх засценкаў, i нейкія нетутэйшыя, рудыя, васпаватыя, з ацесляватымі тварамі, i чорныя, як цыганы. Вочы зіркалі затраўлена. Паперадзе з вялікім пісталетам у руцэ ішоў бабруйскі камісар у расшпіленай скуранцы. Боты запыленыя, рудаватыя валасы выбіліся з-пад шапкі i прыліплі да змакрэлага лба.
Як толькі бандытаў узвялі на ўзгорак, натоўн падаўся назад. Найман падышоў да стала i неяк па-свойску ціха загаварыў:
— Таварышы, перад намі трыццаць адзін бандыт. Гэта не проста рабаўнікі, што забіраюць з клеці муку або сала з кубельца. Яны хацелі адабраць у нас свабоду, заваяваную рэвалюцыяй, адабраць зямлю, асіраціць дзяцей, жонак пакінуць удовамі. Калі б ім хоць на дзень удалося захапіць воласць, яиы б зрабілі тое, што ў Лучыцах i Капаткевічах,— стралялі б i вешалі камуністаў, палілі б ix хаты. Усе кулацкія банды выконваюць загады контррэвалюцыйнага цэнтра. А ён падняў мяцеж у Гомелі, кулацкі бунт у Чарнігаўскай губерні, ашукаў полк, які павінен быў затрымаць банды Пятлюры. Чырвоная Армія разграміла мяцежнікаў i бандытаў. З імі геройскі змагаўся ваш зямляк Аляксандр Раманавіч Салавей. А вашы партызаны разграмілі i гэтую банду. Плышэўскага правільна асудзіў таварыш Мануйла Кавалевіч, a Казіміра Ермаліцкага з-пад зямлі дастанем i аддадзім вам на суд. Цяпер што будзем рабіць з гэтымі?
— Судзіць гадаў! — адказалі галасы.
— Які там суд? Асіна па ix даўно плача,— закрычаў Цярэшка.
— Каго выбераце ў суддзі? — запытаў Найман.
— Лявона!
— Параску!
— Якава Гошку! — закрычалі ў натоўпе.
— Давяраеце ім?
— Давяраем! — адказаў натоўп.
Суддзі паселі на лаўку. Усе сціхлі. Чакалі, што скажуць падсудныя. Лявон Адзінец у кожнага пытаў прозвішча i імя, адкуль родам i колькі гадоў. У адказ чуліся знаёмыя прозвішчы: Перагуд, Гатальскі, Гавароўскі, Вінярскі i назвы засценкаў — Мёдухаў, Беркаў, Харомнае, Сераброн. Наперад выйшаў Андрэй Ермаліцкі. Глянуў з-пад навіслых броваў белымі, як у варанай плоткі, вачамі: