— Людцы добрыя, хіба ж вы мяне не ведаеце? Я ж i мухі, колькі жыву, не пакрыўдзіў. Памагаў чым мог. A камісары з торбаю ў белы свет захацелі пусціць, зямлю апісалі, тры каровы ў сваю камунію залыгалі. Дык от самастаяцельныя хадзяевы i выправіліся ў воласць, каб якога парадку дабіцца, а па нас страляць ушчалі. Ішлі ціха, мірна, а раз смаляць з дубальтовак, адбівацца трэба. Ну i таго... гэтага, от так тая неразбярыха i палучылася. Ніякія мы не бандзіты, бронь божа, Пагаварыць з Максімам Архіпавічам ішлі.
Не вытрывала Параска.
— «Ціха, мірна»,— перадражніла яна.— A вінтоўкі нашто бралі ды цэлыя скрынкі патронаў? Можа, аддаць рэўкому неслі?
— Твая праўда, Параска. Паздаваць надумаліся гэтыя ламачыны.
— Тут маліцца пара, а ён, як той паганы цюцька, яшчэ адбрэхваецца,— стоячы наперадзе, абураўся Цярэшка.
Лявон Адзінец ляпнуў далонню па стале:
— Кажы суду праўду, як капаткевіцкіх i лучыцкіх камуністаў забівалі. Што ж, вы i з імі пагаварыць ішлі?
— Які ты суд, самазванец? Калі хочаце судзіць, вязіце ў Бабруйск, у фармальны суд, хай ён разбярэцца. А вас не прызнаём. Тожа мне аблакаты!
Апошнія словы старога Ермаліцкага заглушыў гул натоўпу.
— Вас уся воласць судзіць. I твая дачка судзіць. Ці не ты яе зрабіў удавою, гад? — ускочыў Адзінец.— Хто яшчэ з бандытаў хоча гаварыць?
Ступіў крок наперад малады, з канапатым тварам Гатальскі i загаварыў ціха, нібы на споведзі:
— Што вінаватыя, то вінаватыя. Каемся. Але не ва ўсіх адна віна, Плышэўскі, каб яму зямля колам, ды от сынок яго, Казічак, збілі нас з панталыку i ўсім верхаводзілі. А мы што? Больш хаваліся, чым стралялі. Так што злітавацца прашу нада мною i маімі дзеткамі.— I ўпаў на калені.
— Перад кім, дурань, кленчыш? Устань! — гаркнуў падобны на варону высокі шляхцюк.— A судзіць вязіце ў Бабруйск, каб суд па ўсёй хворме быў.
Да стала падышоў старшыня павятовага ЧК.
— Хітраваць вам ужо няма калі, панове. A судзіць вас справядлівы суддзя. Вось ён.— Найман абвёў рукою натоўп.
Аднекуль з сярэдзіны праціснуўся невысокі, даўно не голены чалавек i стаў пасярод круга. Ён абвёў позіркам бандытаў i спыніўся на старым Ермаліцкім.
— Мяне то вы, мабыць, помніце. Онь i галоўкі маёй работы яшчэ не знасіліся, I помніце, як ваш сынок ноччу са сваімі бандзюкамі хваліўся, што яны ў Ляскавічах забілі Анікея Ходку, як палілі яго хату, як яшчэ тады збіраліся ісці на Рудабелку.
— Юда, хрыстапрадавец! Нажэрся майго хлеба, каб цябе чэрві жэрлі,— прастагнаў Андрэй.
— Хутар Ермаліцкага, таварышы суддзі, быў прыстанкам усяе бандыцкае шайкі. Я там быў i ўсё бачыў сваімі вачыма.
— Пакляніея, ірад, на евангеллі! — крыкнуў Ермаліцкі.
— Клянуся імем рэвалюцыі,— адказаў Іван Мазалеўскі i пайшоў у натоўп.
Суддзі выслухалі кожнага. Бандыты «каяліся» i прасілі літасці, калаціліся i румзалі. Праз паўгадзіны Лявон Адзінец чытаў напісаны на аркушы з вучнёўскага сшытка прысуд:
«Імем Беларускай рэспублікі, кіруючыся рэвалюцыйным сумленнем, народны суд Рудабельскай воласці ўдзельнікаў кулацкай банды, якая спрабавала звергнуць Савецкую ўладу,— пасля ішоў пералік усіх прозвішчаў — прысудзіў...»
Памаўчаўшы, ён голасна, па складах сказаў толькі адно слова.
Бандытаў акружылі чырвонаармейцы i глуская міліцыя. Натоўп расступіўся, даючы дарогу.
А чыстае веснавое неба праціналі вастракрылыя ластаўкі, на высознай таполі клекатаў бусел, i ў жаўтавата-зялёных воблаках патаналі вербы.
Бандытаў вялі ў глінішча.
Пад вечар, калі трохі адвалілася гарачыня, на вялікі брукаваны двор казармы другога бабруйскага батальёна ўвайшоў невысокі дзядок з берасцянай вярэнькаю за плячыма.
— Вам каго, папаша? — неяк картава спытаў вартавы, ды i абліччам ён быў не падобны на тутэйшых людзей: чарнявы, з круглымі цыганскімі вачамі, шчокі, хоць i брытыя, але адліваюць густой сінявою.
— Камандзір мне ваш патрэбен, таварыш Салавей Ляксандра. Скажы, сынок, з Рудабелкі да яго прыйшлі.
Вартавы паказаў, куды трэба ісці, i прапусціў старога. Ён увайшоў у доўгі гулкі калідор. ІІахла кіслым салдацкім духам, анучамі i таранамі. На нізкіх рудых дзвярах крэйдаю напісана: «Камандзір». Стары пацягнуў за клямку, увайшоў у цьмяны пакойчык i прывітаўся.
— Добры дзень, тата,— выскачыў з-за стала Аляксандр, паціснуў яго тугую шурпатую далонь i пачаў здымаць з плячэй цяжкую вярэню.— Сядайце, адпачывайце, я зараз.