— Запявалы, на сярэдзіну,— скамандаваў Салавей.
Закалыхаліся штыкі, сотні галасоў падхапілі: Смело, товарищи, в ногу...
Песня гучала, як прысяга. Выпростваліся спіны байцоў, вочы глядзелі некуды далёка-далёка.
А спераду i з бакоў аж да самага вакзала беглі тыя самыя мурзатыя хлапчукі, што заўсёды сустракалі i праводзілі чырвонаармейскія часці.
Над жытам, над прыдарожным ракітнікам слаўся густы пыл. Сонца зацягнула тонкая бялявая смуга. Прывялі травы, хіліліся рамонкі i званочкі, ціпец i быльнёг шамацелі пад нагамі, як дрот. У пыльным воблаку калыхаліся вінтоўкі, глуха тупалі сотні салдацкіх ног.
Толькі што чырвонаармейцы пакінулі трывожна прыцішаны Мінск. Здавалася, людзі сціснуліся, змізарнелі, чакаючы нейкай страшнай навалы. Яны моўчкі ўскладалі вялікія клункі на балагольскія дрогі, спяшаліся, некуды ехалі, а куды —самі добра не ведалі.
Чырвонаармейцы ішлі насустрач белапольскай арміі, каб перагарадзіць ёй дарогу, затрымаць, не пусціць далей. Да бабруйскіх батальёнаў далучыліся барысаўскі, два навагрудскіх i мінскі стралковы полк. Папоўненыя, але далека не поўныя, яны ішлі на Прылукі. Падыходзячы да сяла, прапацелыя, запыленыя байцы падцягваліся i запявалі песню. Да веснічак выходзілі пажылыя кабеты, выбягалі з выгаралымі, як саламяныя стрэхі, галоўкамі хлапчукі, дзяўчынкі трымаліся за матчыны спадніцы i крадком пазіралі на войска.
Прывалы рабілі каля студняў. Рыпаў калодзежны вочап, бразгалі кацялкі i булькалі біклажкі. Да байцоў падыходзілі маладзіцы, распытвалі: «Ці часам не бачылі дзе майго», называлі імёны i прозвішчы. Знаходзіліся жартаўнікі i пачыналі выскаляцца:
— A хіба ж мы чужыя? Выбірай любога!
— Міргні толькі, цэлы ўззод прыбяжыць.
Маладзіцы сарамяжа адварочваліся i адмахваліся ад нахабнікаў. Байчэйшыя агрызаліся:
— Чаго добрага, стаднікаў хапае, а гэтым галапузым бацька трэба.
Старыя кабеты прыціскалі да грудзей вялікія, спрацаваныя рукі, круцілі галовамі.
— Калі ж гэта людзі наваююцца?
— Таўкуць, таўкуць адзін аднаго.
— А божачка, няўжо зноў паноў пусціце? — I выносил хто збанок халоднага малачка, хто кварту ўкіслага бярозавіка або цёплы скавароднік.
З сярэдзіны вуліцы чулася каманда: «Стро-о-ойся!» Над платамі паднімаўся пыл, вырастаў частакол штыхоў i гайдаўся то ўлева, то ўправа.
Ззаду ляскаталі двухколкі з вайсковым скарбам, грукаталі доўгія параконныя фуры i закураныя паходныя кухні.
Батальёны займалі фронт ад Прылукаў да Астрашыцкага Гарадка. Капалі акопы, на ўзгорках рабілі кулямётныя гнёзды, a ў ярах — бліндажы.
Салавей цэлымі днямі быў са сваімі байцамі. Калі бачыў, што каторы вельмі ж упрэў, абыякава казаў:
— Дай трошкі размяцца, каб кроў не застойвалася,— браў кароценькую лапатку i так спрытна адразаў роўныя цаглінкі дзёрну, так загладжваў бруствер. Hiбыта ўсё жыццё толькі тым i займаўся.
— Лоўка ў вас палучаецца, таварыш камбат,— падахвочваў баец.
— Я, брат, за мікалаеўскую вайну перакапаў зямелькі больш, чым было яе ў князя Радзівіла... Люблю дух свежай раллі, a прыходзіцца капаць акопы.
Часта ён памагаў i белаброваму Парчуку. Той лыпаў вачыма і, як пакрыўджанае дзіця, жаліўся:
— Праходу не даюць, таварыш камандзір. За вярсту крычаць: «Не муляюць?» Я ж не хацеў, таварыш... Аляксандр Раманавіч.
— Няхай смяюцца,— весела адказваў Салавей,— абы мы з табою былі абутыя.— I ён ляпаў па высокіх халявах сваіх ботаў.
Накапаўшыся за дзень, чырвонаармейцы ў адзежы спалі ў пунях, на гарышчах, на свежым сене. Камандзір кожную ноч хадзіў з байцамі ў разведку, правяраў дазоры, а на світанні ўжо быў на нагах. Разам з усімі сёрбаў з кацялка рэдзенькі прасяны крупнік, збіраў у далонь крошкі i асцюкі глёўкага аўсянага хлеба i сыпаў у рот.
Батальён умацоўваў подступы да горада. Салавей падвясельваў байцоў, а сам нудзіўся i кожны вечар хадзіў да камандзіра палка, азызлага i занадта ж спакойнага «ваенспеца».
— Мы ж не інвалідная каманда, каб длубацца ў зямлі. За дваццаць вёрст адсюль ідуць баі, а мы адлежваемся па свірнах. Не будзе загаду, здымемся самі,— настойваў Аляксандр Раманавіч.
Нарэшце зняўся ўвесь полк i заняў пазіцыю паміж Ракавам i Койданавам. У першую ж ноч каля Старога Сяла разам з разведчыкамі Салавей залёг у алешніку. Сярод балацінкі пакручаста бегла вузенькая крынічка. Па карце ён дазнаўся, што гэта Пціч. I адкуль толькі бярэцца? Здаецца, жменяю вычарпаеш, а яна сабе бяжыць, прабівае дарогу паміж карэнняў i гліны, праточвае каменні, шырэе i набіраецца сілы. Вунь якая яна шырокая ў Глуску i каля Рудабелкі! От так i яны, пачыналіся з ручаінкі, а цяпер ужо ніхто не спыніць. «Лепей не станавіся ўпоперак дарогі — змыем, каб i знаку не было!»