Укрыты посцілкамі з галавою, Лявон ляжаў моўчкі. Часам чуваць было, як яго калоцяць дрыжыкі, як ён скрыгоча зубамі. Дзядзька шчыльней прыкрываў хворага сенам, падтыкаў посцілкі i ехаў далей.
За Карпілаўкаю, на ўзгорку, насустрач выскачылі чатыры ўланы. Следам за імі на ўласным гнядым стаенніку ехаў Фзлька Гатальскі.
— Стой, сконт едзеш, стары? — спытаў улан.
Пятро сцягнуў шапку, пакланіўся.
— Старую вязу да шаптухі, паночак. Баюся, каб на возе не кончылася.
Наперад праціснуўся Фэлька.
— А ты пакажы сваю старую,— загадаў ён.
— Калі ж вельмі калоціць яе. Злітуйся, паночак, не чапай,— заенчыў Пятро.
Фэлька пад'ехаў да саней, перагнуўся ў сядле i дзяржаннем бізуна адгарнуў посцілкі.
— А пся крэў...— I ён з усяе сілы агрэў старога бізуном па спіне.— Панове, то есть камісаж, большэвік,— аж заекатаў Гатальскі.
Фурманку з хворым Лявонам Адзінцом завярнулі назад. З гадзіну трымалі на марозе каля гміны. Потым два конныя канваіры пагналі на Глускі шлях.
Мароз аж лускаўся: трашчала ў лесе сучча, дарога рыпела, як нямазаныя калёсы. Заінелы конік выдыхаў слупы густое пары i трусіў не вельмі спорнай хадою. Канвойных на сёдлах, відаць такі, добра даймаў холад. Яны бізунамі падганялі каня, але ў таго спрыту хапала толькі на некалькі сажняў, i ён зноў абыякава валюхаўся з боку на бок.
Асабліва прыпякаў мароз у полі. У старога Петрака заледзянелі вусы i барада, рукі, як граблі, ледзьве трымалі лейцы. Ён прыслухоўваўся, ці дыхае Лявон, i ў думках ужо развітваўся з ім — калі не застрэляць адразу, дык замораць холадам i голадам.
У такую сцюжу i ў здаровага душа вылазіць, а гэты ледзьве хаўкае.
У Глуск прыехалі ноччу. Тыфознага пабаяліся пуекаць у гміну i ў пастарунак, што быў пры воласці. Зноў доўга трымалі на двары, а потым выйшаў высокі, як хлудзіна, паліцыянт, пасвяціў электрычным ліхтарыкам, адчыніў дзверы доўгае пустое стайні i загадаў «камісара» пакласці туды.
— Як, жывога чалавека, у такі мароз? — абурыўся Пятрок.
— Мільч, мільч, пся маць,— закрычаў паліцыянт.
Стары выграб з палукашка сена, кінуў яго ў кут, трасучыся ад плачу, памог пляменніку дайсці да гэтага смяротнага лагла, прыкрыў пасцілкаю, перахрысціў, як нябожчыка, і, захлынаючыся слязьмі, ціха сказаў:
— Прашчай, Лявонка.
Зарыпелі вялікія дзверы, бразнуў i заскрыгатаў замок. Пятрок ускочыў у пустыя сані, хвастануў лейцамі заінелага коніка.
Назаўтра, як добра ўвіднела, начальнік жандармерыі загадаў вывезці i закапаць акалелага бальшавіка, каб часам не распаўзлася зараза.
Праз некалькі хвілін прыйшоў той самы доўгі паліцыянт i далажыў:
— Ен жывы. Просіць піць.
— Жывы? — здзівіўся начальнік.— Пачакаем да вечара.
I вечарам Лявон быў жывы. Быў жывы i назаўтра i на трэці дзень. Толькі распухлі i пачарнелі на руках пальцы, a нагамі ён ужо не мог паварушыць.
У жандармерыі толькі i гаварылі пра жывучага рудабельскага камісара, хадзілі паглядзець на яго. Лявон ціха стагнаў i трызніў у гарачцы, клікаў Ульяну, прасіў дзядзьку Петрака, каб паганяў хутчэй. Калі рыпалі дзверы, ён замаўкаў i толькі ціха-ціха прасіў піць.
На трэці дзень у стайню зайшоў сам начальнік. Ён загадаў падняць посцілку. ІІаліцыянт кійком ссунуў яе з Лявона. Счарнелыя тоўстыя пальцы набрынялі, як налівачы. Але камісар быў жывы. Гэта здзівіла начальніка. Трое сутак на такім марозе не вытрываў бы i здаровы чалавек, а гэты ўстаць не можа, а жыве. I начальнік загадаў зараз жа адвезці арыштаваиага ў Бабруйск i здаць у бальніцу: «Проста для цікавасці, для вопыту. Што за конскае здароўе!»
Паліцыянты тут жа, каля воласці, падхапілі фурманку, падагналі яе да стайні, узвалілі Лявона на сані i павезлі. Абмарожаныя рукі i ногі торгалі, пяклі, балелі, як свежыя раны, нарывалі, як скулле. Лявон кусаў губы i маўчаў, чакаючы пагібелі,— адзінага збавення ад нечалавечых пакут. На марозе жар меншаў, i ён думаў пра Ульяну, дзе яна, што робіць? Хоць бы яе не зачапілі. Успамінаў таварышаў: як там кончыўся бой, хто адалеў, а хто загінуў? Чуў толькі, як білі гарматы, у сёлах гулі пажары, ведаў, што партызаны адступілі ў лес. А што далей?
«А далей,— думаў Лявон,— зайдуся на гэтай сцюжы ад тыфусу, голаду i холаду, вывернуць з саней у канаву ваўкам, от i ўсё». На змену адчаю прыходзіла надзея: «Не, не можа быць, каб усё. Трэба датрываць хоць да Бабруйска. Можа, з бальніцы ўдасца наказаць таварышам. Там жа, пэўна, нехта астаўся ў падполлі. Толькі б датрываць...»