А ці бачылі вы, як паміраюць чарнобыльскія вёскі? Не, ня тыя, дзе выкапалі вялізныя ямы і ссунулі ў іх хаты бульдозерамі. А тыя, што засталіся за калючым дротам на радасьць марадзёрам, дзяжурным міліцыянтам, зьбеглым зэкам, бамжам, і проста адпрэчаным Богам людзям... Гаспадары думалі, што вернуцца сюды праз дзень, тыдзень, месяц – так ім тлумачылі. Зачынілі хаты са звычайным скарбам на замкі, а з сабою ўзялі толькі дакументы...
За першы год зарасьлі бур’яном і пустазельлем незасеяныя па вясьне агароды – “соткі”. Вокны ў хатах выбітыя, вырваныя “з мясам” замкі. З пакояў вынесенае ўсё: тэлевізары, лядоўні, сталы, ложкі... і вывезенае куды – у “чыстую зону”, кім – тымі ж міліцыянтамі, марадзёрамі, бамжамі... Зьедзеныя ўсе прыпасы, што пакінулі гаспадары – бульба, збожжа, сала... У пошуках прыхаванага самагону ўзламаныя падлогі...
За другі год на селішчах зарасьлі ўсе сьцяжыны да хлявоў, да пограбаў, да сьцёпак, да лазьняў... Трава цесна абступіла асфальт, што пакладзены пасярод вуліцы. З некаторых хатаў ужо зьняты – тымі ж людзьмі: дайшлі рукі – і прапіты шыфер, правальваюцца дахі, абсыпаюцца ад сырасьці столі, развальваюцца печы, грубкі...
За трэці год кустоўе, якога летась яшчэ не было відаць з высокае травы, пачынае тырчэць паверх яе і пераходзіць у свой пераможны наступ ад платоў – да хатаў і дарогаў. Слупы, як клічнікі, чарнеюць уздоўж вуліцы – дрот з іх зьняты і прапіты. Вецер гуляе ў расхрыстаных хатах без рамаў, без дзьвярэй, дождж залівае іх, сьнег засыпае іх...
Людзям сюды ўжо можна не вяртацца – лепш будавацца на новым месцы. І добра яшчэ, калі сухім летам не пракоціцца пушчаны чыёсьці злою рукою (а можа, і добраю, бо няма сілаў глядзець, як рабуецца і разбураецца – памірае – вёска) сьляпы і бязьлітасны пажар – тады застаюцца тут толькі ўчарненыя цагляныя сьцены ды коміны...
Зрэшты, час няўмольны, і – адныя цагляныя сьцены ды коміны застануцца тут праз пятнаццаць гадоў. Зрубы асунуцца ўніз, згніюць, сатлеюць без догляду, маладыя дрэўцы цесна абступяць былыя котлішчы і толькі цэгла з-за іх чырванее, як кроў, толькі крэйда бялее, як бінты на месцы ранаў нядаўняга селішча. Па асфальтаванай дарозе, аброслай кустоўем і ладнымі дрэўцамі акацыі, можна заехаць ці зайсьці глыбока ў памерлую вёску, а зьвярнуць на неасфальтаваны завулак, па якім хадзілі некалі людзі, на якім гуляла ў пяску дзятва, ужо нельга – няма яго...
8a.
Справядлівасьць і праўда, гонар і сумленьне – для Стаха былі ня проста словамі, а сэнсам жыцьця. І пакуль ён быў малым, пакуль ён жыў у вёсачцы, яму ўдавалася ня толькі самому ня здраджваць гэтым прынцыпам, але і патрабаваць таго ад іншых. Дарослыя “падыгрывалі” яму, і да пары да часу ён ня бачыў, ня ўмеў бачыць падману, хітрасьці, хцівасьці, здрады. Ён верыў усім. І толькі пазьней пачаў разумець сваю наіўнасьць, сваю піянерска-камсамольскую шчырасьць, што не падобны гэтым да іншых, і што яму цяжка будзе жыць правільна ў гэтым няправільным сьвеце.
Першае расчараваньне, першы падман, зразуметы Стахам – запомніўся. Дзядзька Віця паабяцаў, што возьме яго на рыбалку. Ён сам напрасіўся, і дзядзька сказаў: “Ідзі пасьпі, а я цябе раненька разбуджу”. Стах паверыў і заснуў. А прачнуўся, калі ўжо ўзыйшло сонца. Зразумеў, што яго пад-ма-ну-лі і заплакаў.
Але гэта быў яшчэ не падман, хоць Стах моцна перажываў. Падманы і здрады былі потым, наперадзе. Сяброў і... жанчын... – тых, ад каго гэтага не чакаеш...
Тым ранкам, пасьля той ночы пацалункаў, Стах так і не заснуў. Праваляўся ў ложку колькі гадзінаў з неспакойным сэрцам, з вобразам Іркі ў вачах: змружыш павекі – і вось яна, тут... Прагныя вусны, трапяткое цела... Хіба ж засьнеш?..
Падняўся, паеў, у хату зайшла маці:
— Гуляеш цэлымі днямі, — прабубніла яна, ён прамаўчаў, бы вінаваты, хоць гэта была няпраўда, — а кралям есьці няма чаго: ні травінкі. Клеткі грызуць...
Стах узяў серп, мех, сеў на ровар і паехаў у калгасны сад. Там пад яблынямі і грушамі расла высокая, сакавітая, ядрана-зялёная дзікая трава, якую вельмі любілі трусы. Жаць сярпом яе не забаранялася – вартаўнік за гэта не ганяў. Стах ад’ехаў ад дарогі метраў сто, выбраў месьцейка з нявытаптанаю травою, прысеў і пачаў нясьпешна жаць...
Заставалася толькі сабраць у мех купкі зжатае травы, калі па дарозе, што вяла праз сад, прапыліў калгасны “газік”. Аб’ехаў вакол і спыніўся з другога боку, якраз насупраць Стаха. З “газіка” вылез вясёлы, узрушаны парторг. Стах хоць і ведаў, што траву не крадзе, стаіўся, прылёг за бугарком, схаваўся. Парторг, дарэчы, дужа непрыгожы мужчына – бываюць жа такія! – да таго ж з пакалечаным, прыжмураным крыху вокам і ад таго перакошаным на гэты бок тварам: нібы скамечаным, і крывым носам – Квазімода! – Стах гэтую брыдкасьць парторгаву міжволі зноў сабе адзначыў, пакуль той борздзенька аббягаў “газік” сьпераду. Аббег, расчыніў дзьверы, і з машыны выйшла... Ірка. Парторг артыстычна падагнуў адну нагу, адставіў другую, падаў ёй руку як пані ў кіно, яна засьмяялася, гарэзьліва прыхінулася плечуком да ягоных грудзей...