Выбрать главу

Baldaŭ aliaj paroladistoj ekpropagandis la lingvon en diversaj lokoj: en Bruĝo, A.J. Witteryck, presisto, kiu eldonis tiutempe ĉiusemajnan ilustritan revuon flandralingvan «De Lusthof» kun rubriko E-a; en Loveno, de Mattelaer, tiutempe studento en la tiea Universitato; en Antverpeno, de ĥemia doktoro Raymond Van Melckebeke, nome en la «Centra Societo de l’ Belgaj ĥemiistoj» k. c.

Aliparte multaj el la ĉefaj gazetoj belgaj kaj aliaj malpli gravaj revuetoj kaj revuoj, tiom el la Flandra kiom el la Valona parto de l’ lando, ekparolis pri la lingvo, kaj poste enhavis ofte artikolojn ĉu favorajn ĉu kontraŭbatalajn pri la demando. Ni citu: Le Matin, La Metropole, Het Handelsblad (Antverpeno), Le Courrier de l’ Orueau, Zuid — en — Noord Nederlandsch Tooneel; Le Journal de Courtrai; De Limburger; Klim op (Loveno); La Meuse, Le Journal de Liege (Lieĝo); Le Soir, Le XX-e Siecle, Le Patriote, La Chconique L’ Independance Belge (Bruselo); Le Bien Public, La Flandre Liberale (Gento), k. c.

Tiu agado multe vastigis la ideon kaj pligrandigis la nombron de l’ adeptoj de la lingvo int. Kursoj ekdoniĝis; naŭ Asocioj sciencaj nomis delegitojn en la «Delegitaro».

En sept. 1902 Lemaire fondis sian monatan revuon La Belga Sonorilo, kies ĉefred. estis Joseph Jamin, cenzuristoj P. kaj L. Blanjean, adm. Maurice Seynaeve (tiam studento en la Genta Universitato), presisto A J. Witteryck, Delplace; kunlaboris Caston Chotiau, L. Cogen, L. Jamin, k. c. La apero de tiu revuo okazigis la kreon de E-istaj Grupoj en diversaj urboj kaj aliaj komunumoj: La Antverpena Grupo E-ista estas fondita en marto 1903 kun 50 membroj. Sekvis: la E-ista Katolik-Universitata Grupo (fonda kunveno 17 marto en la Ĉambrego de l’ Universitato mem) kun pli ol 50 membroj (fondinto: Mattelaer); la Studenta Grupo en Gento (majo 1903; fondintoj: M. Seynaeve kaj Cauterman) — La E Sekcio de l’ Poliglota Klubo de Bruselo; la Lovena Grupo (7 majo, fondintoj: Eug Mathys, filo, Advokato Van Dieren kaj Paul Blaise): la Bruĝa Grupo (fondinto: A.J. Witteryck); la E sekcio de la Popola Universitato en Saint Gilles-Bruxelles; la Grupo en Lieĝo (fondinto: Oudenne) la Grupo en Gilly (fondinto: Roelandt); la Grupoj en Meĥleno, Duffel, Huy, Verviers, Andenne; poste, en 1907, la Brusela «La Pioniro»; k. c.

Multe favoris la propagandon la kvar paroladoj faritaj de prof. Lambert (de la Universitato de Dijon, Francujo) en la kvar belgaj universitatoj de Gento, Loveno, Bruselo kaj Lieĝo, en nov. 1903, laŭ iniciato de Maurice Seynave. Citindaj faktoj el la tiama propagando estas la grava partopreno de E en la Ekspozicio geografia organizita de la Reĝa Societo de Geografio en Antverpeno dum la somero 1902 kaj en la ekspozicio de fotografaĵoj organizita ankaŭ en Antverpeno, de la «Societo por fotografaj kaj sciencaj lernadoj», dum aŭg 1903.

Tiuj multnombraj klopodoj kondukis, en 1905, al la fondo de Belga Ligo Esperantista (BLE), 30 julio. Jen en kiaj cirkonstancoj, laŭ la raporto de Seynaeve en «Belga Sonorilo» de sept., 1905:

Ĉirkaŭe je la lastaj tagoj de majo 1905, presita letero, subskribita de Sroj L. Blanjean J. Coox, E. de Troyer, J. Jamin, E Matys Dro Seynaeve, kaj Dro R. Van Melekebeke, estis sendata al ĉiuj plej konataj belgaj E-istoj kaj petis ilin bonvoli kunveni por kune decidi pri la rimedoj plibonigi la propagandadon de E en Belgujo. Tiu kunveno okazis la 25 de junio, ĉe la sidejo de la Antverpena Grupo E-ista, en Antverpreno… Dum tiu kunveno oni precipe decidis unuvoĉe fondi Ligon de la Belgaj E-istoj kaj oni komisiis Srojn Coox, Seynaeve kaj Van Melckebeke por la elverko de projekto de regularo.

La 30 de julio, dua kunveno okazis en Antverpeno. Ĉeestis en ĝi f-inoj Greiner, Daenen, Lecointe, s-roj Blanjean, J.Jamin, Vandersleyen, Verbanek (Bruselo) - Brahm, Champy, De Cae, de Roy, bro Gunsburg, L. Jamin, Van de Kerckhove, A. Van der Biest-Andelhof, Dro R. Van Melekebeke (Antverpeno); L. Cogen (Gento), Coox (Duffel) Mathys (Loveno), Dro M. Seynaeve (Kortrijko), Sloutsky (Lieĝo). Senkulpigis sin pri sia foresto E. De Troyer (Lieĝo), Dro Goffin (Ostendo), Mourton (Bruselo), Dro W. Van der Biest (Antverpeno, Van Oevelen (Zoersel), Witteryck (Bruĝo). Dum la kunveno, oni ricevis entuziasman telegramon de E. d’ Artois (Bruselo). Sub la prezido de A. Van der Biest-Andelhof, la kunvenintoj longe diskutis kaj fine akceptis la regularon. Oni ankaŭ decidis, ke la unua jaro de la Ligo daŭros de tiu tago ĝis la 1-a de sept. 1905 kaj ke tiu kunveno povos anstataŭi la ĝeneralan ordinaran kunvenon se la Komitato tion opinias utila. Laŭ la ĵus akceptita regularo, oni devis tiam elekti la ses komitatanojn, ĉiujare elektotajn de la ĝenerala kunveno. Post propono de Dro Maurice Seyneave, oni aklamis komandanton Lemaire kiel membron de la komitato; post voĉdonado, la prez. proklamis kiel aliajn komitatanojn f‑inon E. Lecointe, L. Blanjean, J. Jamin, Dron Seynaeve kaj Dron Van Melckebeke.

Tiu komitato tuj eklaboris serioze kaj dum komitata kunsido okazinta 1a unuan de okt. 1905 en la loĝejo de komandanto Lemaire, en Bruselo, estis elektata la jena direktanta komitato: prez. komandanto Lemaire; ĝen. sekr. d-ro Seynaeve; aden. sekr. Coox; membroj f-ino Lecointe, L. Blanjean J. Jamin; d-ro Van Melckebeke, al kiuj estonte estis aldonataj L. Jamin, Van der Biest-Andelhof (kiu poste fariĝis vicprez.)

En 1905 la interna formo kaj divido de Belga Sonorilo estis tre taŭge ŝangata kaj plilarĝigata; ĝi publikigis de tiam ne nur prop. kaj movadajn artikolojn, sed ĉiuspecajn alitemajn komunikaĵojn; Seynaeve fariĝis ĝia ĝenerala direktoro. Oni ankaŭ starigis la kondiĉojn por la akiro de la «Atesto pri Kapableco», k. c.

Granda nombro de Delegitoj por la «Delegitaro» estis akirita inter la societoj belgaj (sciencaj, komercaj k.a.) kaj grava petskribo estis organizata inter la univ. profesoroj favore je la alpreno de Lingvo Int., petskribo sendota al la sciencaj akademioj de l’ mondo: pli ol cent profesoraj subskriboj estis kunigitaj.

Tamen la reformemo ekfaris jam sian malbonan disigan agadon en Belgujo kiel alilande kaj Lemaire iom post iom entreprenis en sia Belga Sonorilo lingvostudojn (titolitajn «Al la int. helpa lingvo»), certe tre interesajn, sedanĝerajn por la lingva unueco, ĉar ili igis lin pli kaj pli forlasi la E-an formon por alpreni tiun de Ido: de 1908 ĝis 1914 kiam pro la komenciĝo de la Mondmilito, Belga Sonorilo ĉesis definitive aperi, la gazeto fariĝis tute Idista, kaj ĉiuj ĉisupre cititaj pioniroj de la movado en Belgujo, (esceptante Van der Biest-Andelhof kaj lian filon d‑ron W. Van der Biest, Witteryck, Mattelaer, Paul Blaise, Champy, Roelandt, d-ron Goffin, d-ron Raymond Van Melckebeke, L. Cogen kaj kelkajn aliajn) sekvis Lemaire, kiu propramove forlasis BLE (ĝenerala kunveno de la 20-a de sept. 1908). Multaj honoraj komitatanoj ankaŭ eksiĝis, aliaj restis, sed mortis en la sekvantaj jaroj.

Tiu reformema spirito naskis skismon en la Ligo kaj en nov.‑dec. 1908 la fundamentfidelaj E-istoj belgaj fondis la monatan gazeton nun ankoraŭ ekzistantan Belga E-isto. En sia kunsido de la 25 okt. 1908 tiuj samaj «Fundamentuloj» elektis la jenan novan estraron de BLE: prez. Amatus Van der Biest-Andelhof; vicprez. A.J. Witteryck kaj abato Richardson; sekr. Leon Champy; kas. Oscar Van Schoor. Post la morto de Van der Biest (22 jan. 1912) Witteryck fariĝis prez.

En 1924 fariĝis prez. F. Schoofs kaj restis ĝis la morto en 1934. Witteryck fariĝis honora prez. La nuna komitato de BLE aspektas jene: vicprez. L. Cogen kaj P. Kempeneers; sekr. H. Petiau; kas. M. Jaumotte; adm. sekr. Poupeye kaj R Dechesne. Jaumotte estas ankaŭ red. de BE. Konstantaj komitatanoj: Babilon, Champy, S-ino Elwortby-Posenaer, d-ro W. Van der Biest kaj Oscar Van Schoor. Inter la plej malnovaj aŭ plej laboremaj komitatanoj estas plie: s-roj De Katelacre, Fals, kaj Boffejon, s-inoj Thooris, Obozinski, Baiwir, Fr. Van Genechten, Jos Leflot kaj L. Bract.