Ах, якія мы былі тады дурныя! Каб зарабіць больш цукру ці цукерак, мы так стараліся, ледзь са шкуры не вылузваліся. Сонца мы даўно ўжо не бачылі, а толькі ўсякія агні, лямпачкі. Часам ледзь не задыхаліся ў сваім падвале: столькі было там розных пахаў. А пахі тайгі, матчын пах я толькі сніў.
Трох самых здольных малых, у тым ліку і мяне, пачалі выпускаць у ярка асветлены круг. Наўкол таго круга сядзелі ў прыцемку вялікія і малыя людзі - многа людзей! - яны пляскалі рука аб руку і крычалі «ха-ха-ха!», калі што-небудзь у нас асабліва добра выходзіла. На мяне начаплялі доўгую спадніцу, да вушэй прывязвалі бліскучыя кольцы, і я танцаваў пад музыку. Мяне абувалі ў кеды, надзявалі на мяне трусікі, і я падскокваў і рабіў сальта на батуце, потым куляўся на брусах і гушкаўся на кольцах. Кольцы з-пад лап стараліся разбегчыся, і мяне ледзь не раздзірала. І гэтак было па некалькі разоў на дзень - і на рэпетыцыях, і на выступленнях.
Колькі часу прайшло, не магу сказаць, зіма і лета мяняліся некалькі разоў... Я даўно стаў дарослым мядзведзем. Мяне вучылі рабіць усё новыя нумары: вывозіць на арэну ў вазку-калясцы малога поні. А той сядзеў на хвасце, як сабака, і махаў на мяне прывязанай да пярэдняй нагі пугаю. Вывозіў я і самога Валянціна. Раз'язджаў я на веласіпедзе, на матацыкле, нават ехаў раз па вуліцах горада, а мяне здымалі ў кіно...
А сны пра волю не пакідалі мяне. Яны сніліся ўсё часцей і часцей, воля здавалася мне мілей за ўсё. Я нудзіўся і задумваўся над сваім жыццём усё больш і больш. На арэне я капрызнічаў, перастаў рабіць тое, што ад мяне патрабавалі. Валянцін сілком засоўваў мне ў рот цукеркі, а я выплёўваў іх - балелі зубы. Я ляжаў і сумаваў цэлымі днямі. Да мяне прыводзілі і чалавека ў белым халаце, які нясмачна пахнуў лякарствамі. Гэта ён знайшоў у мяне зубную хваробу, і таму ўсе парашылі, што я капрызнічаю ад зубоў. А мне хацелася волі, волі! Мне лячылі зубы, давалі больш зеляніны, яблык, вітамінаў, па цэлай бутэлечцы смачнага рыбінага тлушчу. А я ўсё роўна бунтаваў, праўда, ціха, не гэтак, як мой сусед тыгр Бенгал. Той два разы нападаў на Валянціна, распаласаваў яму руку, не падпускаў да сябе блізка. Чалавек у белым халаце «ўсыпіў» тыгра. Я спачатку не зразумеў гэтага слова, толькі тады скеміў, як ад тыгра пайшоў пах мёртвага цела. Мы, мядзведзі, адразу ўлоўліваем гэты пах... Я не хацеў, каб і мяне «ўсыпілі», і зноў пачаў трохі што рабіць. Але не так ахвотна, з подбрыкам, як таго патрабаваў Валянцін.
Аднойчы ў маю клетку ў падвале зайшоў дрэсіроўшчык Валянцін і накінуў мне на шыю здаравенны аброжак, а на морду - спецыяльную аброць, каб не мог я і рота разявіць. Ён павёў мяне цёмнымі пераходамі і вывеў на двор цырка. Пакуль выбіраліся, я быў насцярожаны, гатовы ў любую хвіліну кінуцца на Валянціна ці каго другога, калі той захоча мяне «ўсыпіць». На двары стаяла ўжо машына з вялізнаю клеткаю, былі прыстаўлены лескі. Мы зайшлі па іх з Валянцінам у клетку, ён разлыгаў мяне, паздымаў з мяне ўсякія рамяні. Другі чалавек, што падняўся па лесвіцы, адразу зачыніў і замкнуў клетку, як толькі Валянцін пакінуў мяне. Валянцін і той чалавек патрэслі адзін аднаго за лапы, і машына зараўла, мяне павезлі... А Шумрык так і застаўся ў тым цырку...
16
- Дык гэта цябе ў звярынец перасоўны аддалі! - здагадаўся Ваня. Ён якраз скончыў увязваць Мішкаву лапу, абклаўшы яе тоўстымі плахамі кары. Пагладзіў мядзведзя за цярплівасць.
Мядзведзь выставіў да Тані правую пярэднюю лапу, мармытнуў:
- Э-эйр-р... Оўр-р...
- Мядзведзь гаворыць, што з сумачкі чуецца пах смачных цукерак. І хоць ён зарокся есці салодкае, але калі цукеркі мяккія, а не тыя, што храбусцяць, то ён бы і не адмовіўся ад пачастунку, - пераклаў Эрпід-два.
- Бач ты яго, які далікатны ў манерах! - усміхнуўся Ваня.
- Ой, а я і забыла пра цукеркі, - спахапілася Таня. - «Мишка на Севере» ёсць. Але ж яны, мабыць, больш падыходзяць для белых мядзведзяў.
- Нічога, можа, і я не атручуся, - адразу пераклаў Мішкаў адказ Эрпід-два.
- Дык ты звер з гумарам! - з захапленнем усклікнуў Ваня. - Мумрык, а яблыкі будзеш есці? - палез ён у запазуху.
- Тое, што ты назваў мяне па-мамінаму, саладзей мне за ўсякую цукерку і за яблык. Але я не адмоўлюся і ад яблык, і ад хлеба.
- Няма хлеба. От бачыш, хлеба захацеў... А хто табе даў бы ў лесе хлеба, га? Мы маглі б збегаць у краму, купіць, але ж і грошай у нас няма, - Ваня на ўсякі выпадак падміргнуў Тані.
- Няма, няма, - зразумела яго намёк Таня.
- Манеты... - пачаў нешта гаварыць Эрпід-адзін, але Ваня перапыніў яго: