- Ціха, дурненькі, ціха! - супакойвала Ганна Макараўна. - Усё ж добра скончылася!
А Ваня і сам не ведаў, што з ім зрабілася: мабыць, нервы, якія былі ўвесь час напружаныя, не вытрывалі. Потым выйшаў Алег Максімавіч, але адразу павярнуўся тварам да дзверцаў, падаў некаму руку. Не некаму! Дзеду Гардзею падаў, Двайному Гардзею. І пасталі спінамі да машыны... Настаўнік усміхаўся стрымана, усім падаваў руку, хто падыходзіў, нават Ваню - як даросламу. І дзед Гардзей здароўкаўся з людзьмі і збянтэжана не то ўсміхаўся, не то плакаў - часта змахваў слёзы з вачэй. Ваня па чарзе абняў бацьку, абняў дзеда. А Жучок блытаўся пад нагамі і падскокваў, каб лізнуць сваіх у рукі.
- Ой, пачынаецца! - пачуўся чыйсьці спалоханы голас. І ўсе мігам зноў расступіліся, разбегліся, утвараючы шырачэзнае кола, адцягваючы з сабою і тых, хто прыехаў на «хуткай дапамозе».
- Лёня! Гэта яны вінаваты ва ўсім! Касмічныя робаты! Я раскажу, якія яны былі... Я такога табе раскажу! Во гэты, што бліжэй да нас, быў Эрпідам-адзін! Тата! Дзед! Мама! Яны адлятаюць ужо, і ўсё чыста адрабілі назад! - узбуджана шаптаў Ваня, патузваючы то бацьку, то маці, то дзеда за рукі.
А з-пад ракет ужо добра валілі газы і дым. Потым пад першаю заракатала-чмыхнула так, што спадыспаду веерам паляцелі агонь, пыл, дым, узвілося апалае лісце. Ж-ж-ж-жах!!! - узляцеў першы Эрпід. Ж-ж-ж-жах!!! - узляцеў другі.
Пакуль, адвярнуўшыся, праціралі вочы, Эрпіды былі ўжо высока - нібы хто ўздымаў на неба два вялізныя бенгальскія агні...
Дзеці кінуліся ў цэнтр круга, дзе стаялі Эрпіды. Кожны хацеў першы схапіць сувенір - руку ці нагу Эрпіда. Але ўбачылі там і нешта больш грувасткае: дзве пары закураных, аплаўленых гусеніц, нібы дзве пары галошаў, забытых каля касмічнага парога.
- Ану, нічога не браць! Гэта ўсё ў школьны музей пойдзе! - закрычаў Ваня.
- Правільна! - падтрымаў яго Алег Максімавіч і пайшоў сам да «сувеніраў».
21
У Клінцы ўсіх Гардзеяў і сабаку Жучка вёз на «газіку» сам старшыня калгаса. І ўсю дарогу толькі і размоў было, што пра Эрпідаў ды пра тое, чаго нарабілася праз іх. Дзед Гардзей сказаў, што знайшоў урэшце астанкі партызан, якіх наспех пахавалі ў час блакады. І Трафім Іванавіч паабяцаў: у самыя бліжэйшыя дні дасць людзей і транспарт, каб зрабіць перазахаванне партызан у брацкую магілу каля сельсавета. А да чарговай гадавіны Перамогі будзе ўстаноўлены на магіле новы, лепшы помнік.
Ваня сказаў і пра Эрпіда-тры, які дзесьці плавае ў акіяне, вывучае, што робіцца пад вадою. Пагадалі, ці выплыў ён і падняўся на карабель, як і Эрпіды першы і другі, ці ўсё яшчэ плавае. У Ваневай галаве круцілася: «Усё чыста адрабіў назад... Усё чыста адрабіў...» І бачыў ён, што не ўсё чыста адроблена: Лёня ж так і застаўся сівы, як дзед. Трафім Іванавіч нібы ўлавіў Ваневы думкі, бо спытаў у Лёні:
- Дык што, - кажуць, ты здорава шпрэхаў на ўсякіх замежных мовах? А як цяпер? А то казалі, што ніякай карысці для зямлян не меў іх візіт... Як будзе па-французску «Да пабачэння»?
- Арэвуар, - сказаў Лёня, пасміхнуўшыся адным бокам. А раней ён ніколі так не ўсміхаўся! - А яшчэ «мерсі» запомніў і «бонжур»... Тое, што і да Эрпідаў ведаў, і ні слова больш.
- Ха-ха... А па-кітайску ці па-японску што-небудзь можаш? - цікавіўся старшыня.
- Ні бум-бум.
- Вось табе і карысць ад іх візіту. Адна шкода... - уздыхнуў старшыня.
- Чаму? Я хоць выспаўся раз добра за ўсю вясну, лета і восень, - без усмешкі сказаў Аляксей Гардзеевіч.
- А я ўсіх даярак блінцамі накарміла, - усміхнулася Ганна Макараўна.
- Скажыце, а з вамі ў бальніцы не было Пеці Галабродзькі? - спытаў Ваня тое, што ўвесь час неяк трывожыла яго.
- Не, не было, - адказала мама.
- Не было, - пацвердзіў тата.
- Мяне самага апошняга схапілі, завезлі. Аднаго, без Пеці, - сказаў дзед.
- І-і-і-іх... - спуджана працягнуў Ваня. - Трафім Іванавіч, хутчэй да Галабродзькаў газуйце! Мы як былі ў лесе з Эрпідам, дык ён намякнуў, што і Пецю галаву замарочыў, каб нам не перашкодзіў. То ці адрабіў хоць назад?
Праляцелі па вуліцы Клінцоў хутка, праскочылі міма хаты Гардзеяў і спыніліся каля двара Галабродзькаў. А ў іх і плот ад вуліцы, і вароты высокія і шчыльныя - нічога не ўбачыш, што на двары робіцца.
А калі адчынілі варотцы, то ўбачылі: па ўсім двары на мяшках, на посцілках, на дошках, на дровах, на лаўцы пад плотам, на перакуленым цэбры ляжаць запчасткі да легкавой машыны. А мо проста часткі? Бо ад іх «Масквіча» засталася толькі нейкая частка кузава, колы і тыя былі пад плотам.