Resuma tabelo pri la Mio (egoo) kaj ties ses kunuloj
| Kiam la komandejon de la personeco okupas | kiu abomenas | oni agas | por | timante |
|---|---|---|---|---|
| la Aŭtomato | ŝanĝon | rutine, pasive | plu esti (sekure) | sin-engaĝon |
| la Sovaĝulo | obstaklojn | impulse | tuja kontentiĝo | nenion |
| la Rolulo aŭ Aktoro | malplaĉi | adaptiĝe | senti sin amata | iĝi forĵetita, ekskludita |
| la Mio (egoo) | nekoherecon | laŭcele kaj decide | realigi siajn interesojn | ne regi la situacion |
| la Ombro | subpremiĝon | devojiĝe, ne komprenante sin mem | atingi nekonscian, nekomprenatan celon | esti nenormalulo |
| la Ĝendarmo | ne-obeon al reguloj | laŭ principoj | tion fari, kion, siaopinie, oni devas fari | punon (aŭ senton, ke punon oni meritas) aŭ perdon de sinrespekto |
| la Memo | neintegron, nekompletecon | saĝe, kreeme, harmonie, humure, indulgeme sincere | plenumi sian multflankecon kaj utili al kolektivo | ne esti aŭtenta, ne esti plene si mem |
La nova tutmonda lingvoordo: neracia kaj masoĥisma
— Profesoro, kion vi, kiel psikologo, opinias pri la nuna tutmonda lingvoordo?
— Ke ĝi reliefigas bedaŭrindajn trajtojn de la homa socio, ekzemple ĝian masoĥismon, ĝian emon agi neracie, la forton de ĝia inerteco kaj ĝian malinklinon rigardi al la realo fronte.
— Kio estas masoĥisma en ĝia sinteno?
— Nu, nia socio elektis por komuniki unu el la lingvoj malplej adaptitaj al internacia uzado: la anglan. Fakte, ĝi ne vere elektis, ĝi lasis la forton de inerteco konduki ĝin al situacio, en kiu 8 elcentoj el la homaro senmerite ricevas ĉiujn privilegiojn de supera kasto, dum 92 elcentoj rezignacie akceptas malsuperan pozicion. Denaskaj anglalingvanoj trovas normala, ke ĉiuj aliaj prenu sur sin la tutan taskon peni por ebligi komunikadon, dum ili mem elspezu neniom da energio tiurilate. Tio estas tipa sinteno de supera kasto, same kiel ilia nekonscio pri la amplekso de la tasko, kiun ili atendas de la aliaj. Ne spertinte la neceson lerni lingvon, la plimulto el la anglalingvanoj ne scias, kiom da laboro tio postulas.
— Kaj kial vi diras, ke neracie ni agas?
— Je la nomo de raciecigo entreprenoj ne hezitas senlaborigi centojn aŭ milojn da dungitoj, sed la lingva sistemo nun uzata internacie estas ĉio ajn, krom racia. La prezidanto de Nissan, Carlos Ghosn, antaŭ nelonge diris: «la angla estas nur ilo, komputa programaro» (English is just a tool, a software).[20] Prave. Lingvo multrilate estas komparebla al komputa programaro. Sed kiu raciulo, havante la eblon elekti inter programaro, kiun oni ankoraŭ ne plene regas post sep jaroj, kaj alia, en kiu oni sentas sin hejme post nur unu jaro — ĉe sama nombro da lernhoroj semajne —, elektos la unuan, se krome praktiko montras, ke la pli rapide asimilita fakte funkcias pli bone? Tamen tio estas la situacio, se oni komparas la anglan kun Esperanto. Mi ĵus legis anglalingvan leteron de junulo, kiu studis la anglan dum sep jaroj, vojaĝis en Usono, pasigis monaton en Sanfrancisko, do ne estas sensperta pri tiu lingvo, sed en tiu letero li skribis I hardly worked («mi apenaŭ laboris») volante diri «mi streĉe laboris», «ho lavorato duro» kaj I will eventually accept your suggestion («mi finfine akceptos vian proponon»), kredante, ke li diras «eventuale mi akceptos vian proponon». Mi rilatas kun multaj personoj el la tuta mondo, kiuj studis Esperanton dum maksimume unu jaro, mi legas multajn tekstojn, kiujn ili skribas, kaj neniam mi trovas similajn grave miskomprenigajn erarojn.
— Laŭ vi la socio malemas rigardi al la realo fronte. Kiel?
— Ĝi ne akceptas dediĉi iom da mensa energio, iom da atento, al la demando: «kio estas en la intereso de la plejmulto en la kampo de tutmonda lingva interkompreniĝo?». Ĝi eliminas la demandon dirante: «Ĉio funkcias bone dank’ al la angla». Sed tio ne estas vera. La nuna sistemo kreas multege da viktimoj. Ankaŭ tiurilate la socio ne kuraĝas rigardi fronte la situacion. Ĝi havas neniun kompaton por tiuj, kiuj suferas pro la lingva malekvilibro. Tamen ili estas multegaj: eksterlanda laboristo maljuste traktata de la polico, ĉar li ne kapablas komprenigi sin; estro de mezgranda entrepreno, kiu perdas kontrakton kun fremdlanda firmao, ĉar lia scio de la angla ne estas sufiĉa por delikataj traktadoj; turisto angora pro io terure doloriga en la ventro, sed ne scianta klarigi, kion li sentas, al la tajlanda aŭ brazila doktoro; rifuĝinto suferanta pro terura soleco, ĉar neniu ĉirkaŭe parolas lian dialekton… Sed anstataŭ vidi ilin viktimoj, la socio rigardas ilin kulpaj: «se ili ne kapablas komprenigi sin, estas ilia kulpo, ili ja nur devis lerni lingvojn.» Kvazaŭ estus tiel simple en la vivkondiĉoj de la plej multaj! Al la viktimoj de nia absurda sistemo oni povas alkalkuli ankaŭ la milionojn kaj milionojn da junuloj de la tuta mondo, kiuj semajnon post semajno dum multaj jaroj streĉas sian menson penante konkeri la anglan lingvon, kaj senkuraĝiĝe konstatas, ke ĝi pli kaj pli montriĝas pli forta ol ili. La menso kirliĝas, kiam oni pensas pri tiu grandega kolektiva investo de nerva kaj intelekta energio, kaj pri ĝiaj mizeraj rezultoj. Estas des pli absurde, ĉar la faktoroj, kiuj igas la anglan tiel malfacile regebla, neniel rilatas al la bezonoj de komunikado, ili estas nur kapricoj de la praavoj de la brita loĝantaro.
— Sed ĉu ne estas same pri ĉiuj lingvoj?
— Iurilate jes, sed tio ne estas kialo por rifuzi serĉi solvon vere optimuman. Tamen la angla prezentas per si apartan kazon. Pensu pri la litero a. Nur en anglalingvaj landoj oni ne prononcas ĝin simple kaj konstante /a/, sed jen /ej/ (case), jen io inter /a/ kaj /è/ (bad), jen io kiel /a/ (father), jen io kiel /ò/ (hall). Kaj estas simile pri ĉiuj aspektoj de la lingvo. Konsideru ekzemple la vortprovizon. La peno estas duobla por enmemorigi al si tooth kaj dentist en la angla kompare kun la samsencaj esprimoj en aliaj lingvoj, en kiuj unu el la vortoj derivas de la alia. En Esperanto, vi eĉ ne bezonas serĉi la vorton en vortaro. Post kiam vi lernis, ke la profesiulon vi markas per la sufikso ‑isto, vi mem formas dentisto el dento, kiel vi formas programisto (programmatore) el programi («programmare»), seruristo («magnano») el seruro («serratura»), kaj parolisto («annunciatore») el paroli («parlare»).
— Sed ĉu vere temas simple pri malinklino fronti al la vero?
— Jes. Se vi volas koni la veron, vi komparas. Por koni la efikecon de nova medikamento, oni komparas ĝin en la praktiko al konataj medikamentoj kaj al placebo. Estas tre facile kompari la komunikan kaj sin-espriman nivelon de homoj, kiuj lernis la anglan unuflanke, kaj kiuj lernis Esperanton aliflanke. Sed oni devigas milionojn da homoj studi la anglan eĉ ne demandinte sin, ĉu ĝi estas bona komunikilo je tutmonda skalo. Oni evitas kompari ĝin en la praktiko kun Esperanto. Multaj politikistoj, intelektuloj kaj aliaj gravuloj esprimas sian malestimon pri Esperanto, sed neniu el ili bazas siajn komentojn sur efektiva rigardo al la lingvo. Ĉu vi rajtas juĝi restoracion, en kiu vi neniam manĝis? Aŭton, kiun vi neniam kondukis? Sed negativaj komentoj pri Esperanto neniam baziĝas sur konatiĝo kun la lingvo, kia ĝi estas fakte uzata (ekzemple sur observo de kunsido en tutmonda kongreso, sur studado de serio da magazinoj, sur lingva analizo de tekstoj aŭ de surbendigitaj konversacioj), kaj ili evitas ĉian komparon kun la sistemoj, al kiuj oni devas reveni, se oni forĵetas Esperanton (uzo de la angla, de samtempa interpretado, komunikado per gestoj ktp).