Выбрать главу

La homgrupo, tamen, ne povas krei sian lingvon tute arbitre, plene laŭplaĉe. La lingvo estas ĝis oerta grado kondiĉita de la medio kaj de ĝia tuta antaŭa evoluo kaj koncerne sian enhavon kaj koncerne sian formon.

2.2 EKESTO DE LA INTERNACIA LINGVO

La Internacia Lingvo povis ekesti nur en tiaj historiaj kondiĉoj, kiam, unuflarike, la progreso de la internaciaj rilatoj atingis tian karakteron kaj tioman gradon, ke ili sentigis efektivan bezonon pri ĝi, kaj kiam, aliflanke, tiu sama progresado kreis sufiĉan inter- nacian lingvomaterialon, sur kiu povis esti bazita vere internacia lingvo, t.e. lingvo reprezentanta laŭ la internaj elementoj sintezon de la priparolita evoluprocezo. Tion bonege kaj genie komprenis la aŭtoro de Esperanto, D-ro L. L. Zamenhof. Sian penson li for- mulis ert mallonga frazo: „Por ke lingvo estu tutmonda, ne sufiĉas nomi ĝin tia". Tiu vero estis presita sur la titoipaĝo de la unua lernolibro, aperinta en la jaro 1887.

La ideo pri komuna lingvo estas multe pli malnova ol la Inter- nacia Lingvo mem. Legendoj el antikva epoko pruvas, 'ke jam tiam oni sentis la mankon de komuna lingvo por interpopola rilatado. Sed en tiu tempo nek la bezono por ĝi povis esti tre sentebla, nek la ĝis tiam atingita evoluo estis kreinta sufiĉe abundan internacian lingvomaterialon, el kiu povus esti formita internacia lingvo. Ne- cesis, ke pasu multaj jarcentoj, por ke la kondiĉoj maturiĝu. Tio okazis en la nova epoko, kiam, interalie, la unuecigaj faktoroj venke ekmarŝis kontraŭ la diferencigajn.

La transpaso de feŭdismo al nova ekonomia sistemo, al kapita- lismo — karakterizita de amasa, maŝina produktado por la mer- kato, de ciam pli detala labordivido, de granda internacia komer- co — havis pluroblan efikon sur la lingvon:

La progresema burĝaro ĉie starigis la postulon pri kreo de unue- caj ŝtatoj. Detruante la feŭdan disrompitecon, ĝi iom post iom sukcesis. Paraiele kun la formiĝo de la nacioj kaj de la naciaj ŝtatoj, formiĝis kaj plue evoluas la komunaj naciaj literaturaj ling- voj.

La mezepoka latina, 'kies socia portanto estis la feŭda reganta klaso, malaperis iom post iom kune kun sia portanto kaj ĝi restas nur en la uzo de la romkatolika eklezio kiel aparta religia lingvo.

Pro la malapero de la latina, pro la aliflanke kreskanta inter- nacia rilatado, sentiĝis ĉiam pli kaj pli forta bezono por neŭtrala internacia lingvo. La manko de komuna internacia lingvo sentiĝis tiel forte, ke amasiĝis provoj krei ĝin.

Sendepende de tiuj provoj, tute spontane formiĝis kaj plue for- miĝas ĉiam pli ampleksa, vere internacia lingvomaterialo. Gi kon- sistas ne nur el internacia radikaro, sed gravan ĝian parton formas ankaŭ la proksimiĝo de la esprimmaniero.

Tiele, surbaze de egaliĝado de la civilizo kaj de kulturaj inter- ŝanĝoj, ekĝermis la fundamentoj de la Internacia Lingvo en la sino mem de la tuthomara socio. Tiusence ĝi estas kondiĉita, deter- minita ĝis certa grado, same kiel ĉiu ajn alia lingvo.

2.3 STRUKTURO KAJ VALORO

2.3.1 Deveno

La aŭtoro de Esperanto, D-ro Lazaro Ludoviko Zamenhof, nas- kiĝis en Bjalistoko, kiu tiam apartenis al Ruslando, en la jaro 1859. Lia patro estis instruisto de fremdaj lingvoj.

En letera respondo al N. Borovko, kiu estis demandinta lin pri la deveno de Esperanto, Zamenhof diris, ke li ne rememoras precize kiam ĝuste li venis al ideo pri internacia lingvo. Liaj frutempaj rememoroj estis ligitaj al tiu ĉi ideo. La cirkonstancoj de lia infanaĝo tre akcelis ĝian formiĝon. Lia naskiĝurbo estis ioĝata de kvar nacioj kun malsamaj lingvoj: la rusa, la pola, la germana kaj la hebrea. Tiuj popoloj vivis en konstanta reciproka malamo, kiu manifestiĝis ankaŭ en prilingvaj bataloj. Estante ankoraŭ knabo li opiniis, fce tiu ĉi situacio povus esti plibonigita per kreo de iu neŭ- trala lingvo. En gimnazio li konvinkiĝis, ke la komplikeco de la gramatikoj de la lingvoj estas peza kaj nebezona. Tial li komencis prilabori simpligitan gramatikon.

Kompreneble, lingvo devas havi ankaŭ vortaron. La grandiozeco de la afero fortimigis lin ĝis li komprenis, ke pere de afiksoj oni povas formi el unu radiko multajn vortojn kaj ke tio tre faciligas la laboron de la memoro. Koncerne la radikojn — Zamenhof plue klarigis al Borovko — li en la unua tempo pensis, ke ili devus esti kiel eble plej mallongaj, do elpensitaj apriore. Baldaŭ li for- ĵetis tiun penson, ĉar li rimarkis, ke tiaj radikoj — vere tute artefaritaj — estus tre malfacile memoreblaj. Li konstatis la fe- nomenon, prezentitan supre, ke en la modernaj lingvoj ĉiam pli granda nombro da internaciaj radikoj estas ĝenerale uzata. Tiujn radikojn li prenis kiel bazon por sia vortaro.

Jam en la jaro 1878, kiam li estis en la lasta klaso de gim- nazio, Zamenhof estis fininta la unuan projekton de la lingvo. Dum la universitataj studoj Zamenlhof prilaboradis sian lingvoprojekton plenajn sep jarojn, ĝis la jaro 1885. Tio estis la plej malfacila periodo de lia vivo, laŭ lia propra konfeso en la letero al Borovko.

Timante esti mokata, li parolis al neniu pri siaj laboroj, sed en soleco li daŭre tradukadis, verkadis kaj pensadis en sia lingvo. Fine, en la jaro 1887 aperis la unua lernolibro sub la titolo Jnter- nacia Lingvo de Doktoro Esperanto". Sian projekton li tute prave nomis „Internacia Lingvo", ĉar ĝi fakte estis plene internacia laŭ siaj elementoj. Pro modesteco, kaj ankaŭ tial, ĉar li deziris ligi kiel eble plej malmulte la lingvon al sia personeco, li ne eldonis la lernolibron sub sia nomo, sed sub la pseŭdonimo „Doktoro Espe- ranto", t.e. ,,'kiu esperas". Poste, la lingvo mem estis ofte nomata laŭ tiu pseŭdonimo.

La gramatiko de Esperanto estas tre simpla. La alfabeto kon- sistas el 28 literoj, el kiuj 5 estas vdkaloj (kiel en la itala), kio donas al la lingvo klarecon kaj 'belsonecon. La gramatiko konsistas el 16 mallongaj bazaj reguloj, kiujn oni povas kompreni en duon- horo Se oni ĝin komparas kun kiu ajn alia gramatiko, oni facile konstatas la geniecon de la simpleco. Sufiĉas konsideri, ke en la franca lingvo ekzistas ĉ. 2:300 finaĵoj nur por la verboj. En Esperanto ili estas 12 kaj ili ebligas esprimi ĉiujn nuancojn.

La granda fleksebleco de Esperanto estas pruvita en pluraj eks- perimentoj. Tiel, ekzemple, jam en la jaro 1913, sub la gvido de Tristan Bernard, oni ekzamenis la flekseblecon de Esperanto en spe- ciala komisiono. Literatura teksto estis tradukita en plurajn ling- Vojn, inkluiziive Esperanton, kaj poste la sama teksto estis tradukita de aliaj tradukantoj, ne konantaj la originalan tekston, en la ling- von de la originalo. Montriĝis ke la plej perfektaj tradukoj estis faritaj pere de Esperanto, ĉar la retradukita teksto el Esperanto estis la plej proksima al la originalo.

2.3.? Internacieco

Zamenhof bone komprenis, ke lingvo internacia devas konsisti el elementoj maksimume internaciaj. Tial li metis en ĝian vortaron radikojn jam internaciiĝintajn kaj signiB la vojon por plua riĉigo de la lingvo ankaŭ per novaj internaciaj esprimoj. Sed li perfekte komprenis, ke lingvo ne konsistas nur el vortoj; plue, ke, unuflanke, ne ekzistas absoluta internacieco de la vortoj — nek laŭenhave, nek laŭforme — kaj ke, aliflanke, por atingi facilecon estas necese sistemigi tiun internacian lingvomaterialon kaj liberigi ĝin de balas- taj alkcesoraĵoj, aŭ absurdaĵoj. Tial, ekzemple, Esperanto havas fonetikan ortografion. Tial en ĝi ĉiu elemento ricevis difinitan signifon kaj la tuta lingvo esence aglutinan karakteron. Per la

1. En eventualaj nacilingvaj tradukoj necesas ĉi tie prezenti koncize la