Interpretante la pensojn kaj sentojn de la kunaŭtoroj kaj de kunlaborintoj, la subskribinto esprimas la esperon, ke Esperanto en Perspektivo estos ne sole interesa legaĵo, plurloke eĉ streĉa, sed ankaŭ, multe pli grave, plia valora kontribuo de CED al plua sukcesa dis- vastigado de la Internacia Lingvo ĉie en la mondo. La realigo de tiu espero abunde kompensos la multan laboron kaj grandan sindonon, kiujn la verko entenas.
En Londono la 4-an de februaro 1974. I.L.
UNUA PARTO
ESPERANTO KIEL SOLVO DE LA LINGVA DEMANDO EN MONDAJ KADROJ
ĈAPITRO 1
LA LINGVA PROBLEMO EN INTERNACIAJ RILATOJ
1.1 KONCIZA HISTORIA TRARIGARDO
1.1.1 Enkondukaj Rimarkoj
Tra la tuta historio de la homaro, ekde 'la momento kiam du triboj de malsamaj lingvoj ekkontaktis en kiu ajn senco, la lingvaj m(aIfacilaĵoj ne povis ne sentiĝi kiel unu el la ĉefaj obstakloj al reciproka rilatado.
Lasante flanke la primitivan formon de komunikado per gestoj — kaj ankaŭ en nia nuna civilizita mondo eĉ alte edukitaj personoj estas ofte deviglataj en fremdaj lingvaj medioj uzi gestojn por es- primi la plej elementajn bezonojn ekde malsato kaj soifo ĝis laceco kaj dormemo — la malfacilaĵo estis solvata, almenaŭ parte, alima- niere. En diversaj historiaj epokoj, sub la influo de samtempaj politikaj kaj kulturai faktoroj, jen unu jen alia lingvo estis uzata kiel lingvo de oficialaj rilatoj aŭ kiel Ungua franca, kaj utiligata, ofte dum longaj periodoj kaj sur vastaj teritorioj, kiel helpa rimedo de komunikado inter parolantoj de malsamaj lingvoj kaj dialek- toj \
La ĉina literatura (skriba) lingvo, ekzemple, ludis dum jarcentoj tian rolon kaj plenumas ĝin ĉiam pli efike en niaj tagoj. La greka kokie, kiu rezultis el miksaĵo de grekaj lingvoj kaj diialektoj, sed
1. A. Meillet kaj M. Cohen prave diris en sia fama verko Les hangues du Monde (Paris 1952), ke ne estas eble trovi konvenan kriterion por distingi inter lingvo, dialekto kaj loka parolformo.
estis ĉefe bazita sur la atika kaj ionia, fariĝis sub Aleiksandro la Granda (356-324 a.K.) la oficiala lingvo en la landoj konkeritaj de liaj armeoj. Poste ĝi estis uzata dum multaj jarcentoj kiel komuna helpa lingvo super multnombraj regionaj kaj lokaj dialek- toj de Adriatiko ĝis profunde en Azio, de Norda Afriko ĝis la marbordaj regionoj de la Nigra Maro. La greka estis oficiala en la orienta parto de la Romia Imperio kaj poste en Bizanco. La latina havis ankoraŭ pli elstaran jx>zicion. Origine la lingvo de Latio (Latium), ĝi daŭre riĉiĝadis per elementoj el lingvoj de la venkitaj gentoj. E1 Romo ĝi etendiĝis al najbaraj teritorioj, poste superregis la aliajn lingvojn de Italio, kaj fine, portata de la romiaj legioj, konkeris la plej grandan parton de la Okcidenta Mondo en tiu epoko. Sennombraj lingvoj kaj dialektoj estis uzataj sur tiu vasta, seninterrompa surfaco de la terglobo, sed super ili troviĝis la oficiala latina: la lingvo de la armeo, administrado kaj juro, de kulturo kaj komerco por la intergentaj rilatoj en la kadro de la Imperio. Kiam en ia 5-a jc. la Okcidenta Imperio disfalis sub la venkaj batoj de la invadintoj, ĉesis ankaŭ la funkcio de la latina kiel oficiala ŝtata lingvo, sed la lingvo mem ne malaperis. En formo de la mezepoka latina ĝi estis plue uzata kiel komunia lingvo de la privilegiitaj klasoj de feŭda Eŭropo. Ĝi estis la lingvo de la nobelaro, de la eklezio, de la scienco, kulturo kaj diplomatio.
En diversaj historiaj periodoj kaj mondopartoj ankaŭ aliaj ling- voj — ekzemple la asiria, persa, araba, turka, hispana, portugala, angla, franca, rusa, germana, itala, nederlanda — havis aŭ plue plenumas similan helpan funkcion.
Ĉiam la koncernaj lingvoj estis aŭ estas apogataj de difinita politika potenco, bazita kutime sur kruda armita forto, sed ne malofte ligita ankaŭ al ekonomia dinamismo kaj al ikultura eks- pansio. La fakto, ke lingvoj de malsamaj familioj konstante, dum la tuta historio, akiradis kaj perdadis tiun privilegian pozicion, montras klare, ke ilia interna strukturo havas per si mem nenian decidan signifon en tiu ĉi procezo. Principe, kiu ajn lingvo povas ludi tiun rolon aŭ esti relative rapide evoluigita kaj adaptita por ĝin plenumi, kiel pruvas, interalie, ankaŭ la nuntempa konscia kreado kaj evoluigado de komunaj normaj lingvoj en diversaj novaj ŝtatoj, ekzemple en Israelo, Indonezio aŭ S.R. Makedonio (Jugoslavio).
Ŝajnas utile akcenti, ke, ĝenerale parolante, la oficiallaj ŝtataj lingvoj estis kaj estas uziataj ĉefe en la limoj de la konoernaj regnoj, kaj multe malpli, eĉ en la kazo de la t.n. „grandaj lingvoj", ekster tiuj kadroj, unuavice en la sferoj de ekonomia, politika kaj kultura influo <ie la respektivaj potencoj. Tio ne estas menciita por malgravigi ilian signifon. E1 vidpunkto de kulturaj interŝanĝoj kaj komunikado, la komunaj helpaj lingvoj estis kaj restas utilaj, sed nur en difinitaj mondopartoj kaj ankaŭ tiam, en tre multaj kazoj, sole por malvastaj sociaj tavoloj. Oni eĉ povas diri, ke en la pasinteco, kiam la internaciaj rilatoj en monda skalo praktike ne ekzistis, aŭ poste, kiiam ili nur komenois evolui, tiuj oi lingvoj kontentigadis la samtempajn limigitajn bezonojn de komunikado. En Eŭropo la situacio esence ŝanĝiĝis post la malapero de la latina kaj la formiĝo de unuecaj naciaj 'literaturaj lingvoj — en kelkaj regionoj jam tre frue, en aliaj multe pld poste — en ligo kun la malintegriĝo de feŭdismo kaj la paralela kreiĝo de la nacioj kaj de modemaj naciaj ŝtatoj aŭ multnaciaj federacioj. La lingva problemo fariĝis ekstreme grava en la epoko, kiun ni mem travivas, kaj ĝi plue akriĝas de jaro al jaro. J. L. Vives vizie antaŭvidis la nunan situacion, kiam li skribis en sia verko De disciplinis en 1532:
„Estus feliĉo, se ekzistus unusola lingvo, kiun povus utiligi ĉiuj
popoloj.... La latina malaperos; tiam ekregos granda konfuzo en ĉiuj
sciencoj, kaj la popoloj vivos en profunda izoliteco "
1.1.2 La Latina kaj Franca Precedencoj
E1 vidpunkto de internaciaj rilatoj en Eŭropo la mezepoka la- tina havis tute speciaŭan signdfon. Gi estis en la komenco la sola lingvo, kiun oni scipovis skribi, ĉar nur poste la franca, hispana, itala, Јingla kaj aliaj lingvoj ricevis literaturan formon. Interalie, la ilatina estis la lingvO' de diplomatio kaj ĝi estis uzata ne nur sikribe, sed ankaŭ parole, kiam ajn la partioj ne konis la lingvojn unu de la alia.
La grandaj ŝanĝoj en la ekonomia, socia kaj politika strukturo de Eŭropo, rapidigitaj per la malkovro de Ameriko, reflektiĝis ankaŭ en la spirita vivo de la tiama mondo, kaj la pozicioj de la latina komencis ŝan- celiĝi. Komence de la 16-a jc. la Reformacio donis al ĝi fortan baton en la eklezio, dum la anstataŭigo de la feŭdisma disromplteco per grandaj unuecaj centralismaj ŝtatoj kaŭzis ĝian laŭgradan malaperadon el diplomatio kaj ĝenerale desur la scenejo de internaciaj rilatoj. Post la Traktatoj de Vestfalio (1648) komenciĝis la descendo de tiu ldngvo kaj la ascendo de la franca. En Vestfalio la diplomatoj ja povis ankoraŭ kompreni la latinan, sed multaj ne plu kapablis ĝin paroli. En Rastatt (1714) kelkaj reprezentantoj jam devis utiligi la servojn de interpretistoj por interkompreniĝi. Oni ankaŭ komenois prononci la lingvon en malsamaj manieroj, kio siavice kontribuis al finiĝo de ĝia rolo kiel internacia instrumento de