(*) En la p-o 7 ni jam klarigis la "artefaritecon" de Esperanto.
(**) Hino: mezurilo por likvajhoj, chirkau 6 litroj (PIV).
(***) Speso: internacia fiktiva monunuo elpensita de R. de Saussure en 1907, kaj valoranta tiam 0,0025 fr. (PIV).
(****) La nuna ortografia sistemo de la portugala lingvo estas sendube pli simpla ol la antaua, escepte de la akcentoj.
(*****) Al naturalismo kontraustaras skemismo, t. e. la redukto de la gramatiko al inalmultaj reguloj smesceptaj. Esperanto es-tas evidente skema lingvo, char, kvankam bazighante sur naturaj lingvaj faktoj, ghi forjhetas la neutilajn apartajhojn kaj neregu-lajhojn.
<< >>
2.9. La dialektjgho de Esperanto estas neebla
Naua antaujugho: "Ech se Esperanto post kelkaj jarcentoj sukcesus, kun la tempo ghi dissplitighus en dialektojn, char chiuj popoloj prononcas malsame Esperanton kaj iom post iom la esperantistoj havus malfacilajhojn kompreni unu la alian."
* * *
Al la latino okazis tia dialektigho. Kial? Char pro la falo de la Romana imperio rompighis la ligiloj inter ghia administra centro kaj la provincoj. Sekve la provincoj ekhavis autonoman vivon, kaj la latino tie parolata evoluis libere kaj transformighis en novajn idiomojn.
Hodiau ne estas plu eble okazi dialektigho dank' al la progreso de la komunikiloj. Gazetaro, libroj, diskoj, sonbendoj, kino, televido, satelitoj ktp. unuecigas lingvon. Cetere ne nur lingvon, sed ankau modon, muzikon ktp.
Krome en Esperantujo ekzistas organizo: la Akademio de Esperanto, kiu zorgas pri la saneco parola kaj skriba de la Internacia Lingvo. Kaj chiu esperantisto konscia, antau ol uzi parole au skribe la lingvon, studas ghisfunde la verkojn de Zamenhof, en kiuj trovighas la modela Esperanto.
Oni aldonu, ke la chiujaraj Universalaj Kongresoj kaj naciaj aranghoj multe helpas la unuformecon de la prononco de la Intemacia Lingvo. Kaj plie: "ghia prononco estas klara kaj principe akceptebla en chiuj geografiaj klimatoj kaj por chiuj psikologiaj karakteroj; aldonighas, ke ghia prononco estas nek intense malfermita, nek intense fermita, sed okazas en meza punkto, kio multe faciligas la alghustighon de chiuj popoloj kaj rasoj al tiu agrabla meza vochtono" (Ramatis, "A Sobrevivencia do Espirito", p. 152).
Sekve, post preskau unu jarcento da ekzistado, la Internacia Lingvo konservas sian unuecon kaj kompreneblon en la tuta Esperantujo. Chu oni povas kredi, ke kun la konstanta disvastigho de la kulturo kaj la senchesa progreso de la komunikiloj aperos iam kondichoj favoraj al la dialektigho de Esperanto?
* * *
Por opozicii la chi analizitan antaujughon, estas bone, ke la adepto:
a) perfektighu en la aktiva uzado de Espcranto, studante unue la verkojn de Zamenhof;
b) audu kaj disaudigu diskojn kaj sonbendojn kun paroladoj au konversacioj de alilandaj esperantistoj;
c) audu kaj audigu esperantlingvajn radioprogramojn (ekz. el Vieno, Sofio, Romo, Zagrebo ktp);
ch) igu neesperantistojn konstati, che Universalaj Kongresoj au okaze de vizitoj de alilandanoj, ke esperantistoj facile komprenighas inter si malgrau la malsameco pri patrolandoj.
2.10. Esperanto favoras ajparte neniun popolon au grupon de popoloj
Deka antaujugho: "Eble Esperanto estas relative facila por la okcidentanoj, sed la orientanoj (ekz. japanoj kaj chinoj) certe havas grandegajn malfacilajhojn por ghin ellerni. Do Esperanto ne nur ne estas egale facila por chiuj popoloj, sed ghi estas nova kashita instrumento de supereco de la okcidentaj popoloj super la aliaj."
* * *
Certe orientanoj havas grandegajn malfacilajhojn por ellerni Espsranton, char ech ghia latina alfabeto estas tre malsimila al iliaj naciaj skribsistemoj.
Esperanto ja ne povas esti (kaj iu alia lingvo ankau) same facila por chiuj popoloj, char ghia vortaro bazighas, lau la kriterio de internacieco, precipe sur la latina kaj romidaj lingvoj. Pro tiu proksimeco de siaj idiomoj al Esperanto, brazilano, hispano, franco au italo lernas la Internacian Lingvon multe pli glate, ol anglo au germano. La avantagho de Esperanto super la aliaj lingvoj kushas precipe en ghiaj reguleco kaj simpleco, ghueblaj por chiuj uzantoj. Tiuj du kvalitoj, krom aliaj, permesas al orientano lerni Esperanton post unu frakcio de la tempo, kiun li konsumas por lerni iun ajn fremdan lingvon. Jen vortoj transskribitaj el la raporto pri "Esperanto kiei internacia helpa lingvo", entreprenita de la sekretariaro ghenerala de la Ligo de Nacioj, en 1922:
"Eksperimentoj faritaj pruvas, ke Esperanto estas tre facile lemebla, char infanoj europaj kaj amerikaj lernas ghin en unu jaro per du horoj chiusemajne kaj infanoj el Ekstrem-Oriento en du jaroj per sama nombro da lecionoj semajne, dum ili bezonas ses studjarojn kun kvar ghis kvin horoj semajne por akiri alian europan lingvon."
(Edmond Privat, "Historio de la lingvo Esperanto, II", p. 140).
* * *
Japanoj kaj chinoj publikigas regule revuojn en perfekta Esperanto: la unuaj eldonas "Oomoto"'n, organon de la religio samnoma (centra sidejo: Ten-Onkio, Kameoka, Kioto-fu, Japanujo); la duaj aperigas "EI Popola Chinio", revuon de politika propagando.
Jarlibro de UEA publikigas chiujare liston de lernolibroj, vortaroj, libroj pri historio, politiko, geografio kaj vojaghado, eldonataj en orientaj landoj: Japanujo, Chinujo, Nepalo, Hindujo, Vjetnamujo, Koreo ktp.
La japana kontribuo por la originala esperanta literaturo ne estas malshatinda. Drago Kralj, en sia libro "Kvar prelegoj pri esperanta literaturo", mencias laude la verkistojn Kenjhi Ossaka, Saburo Ito, Miyamoto Masao. Nisimura Masao kaj Teru Hasegaua.
* * *
Estas menciinda libreto de Georges Fradier, achetebla che Libroservo de UEA, publikigita antau kelkaj jaroj kun la financa helpo de UNESKO, sub la titolo "Oriento kaj Okcidento — al reciproka kompreno". "La broshuro pritraktas la kulturan intershanghon inter Oriento kaj Okcidento ekde la antaukrista tempo kaj montras, kio ankorau malhelpas pliproksimighon: nescio, miskompreno, stereotipoj. Je la fino, la autoro atentigas pri la rolo de UNESKO, aparte pri ties projekto "Reciproka aprezado de la kulturaj valoroj de la Oriento kaj la Okcidento".