* * *
Chiuj plej gravaj sentesprimiloj ekzistantaj en nacia lingvo, kiel la portugala, ekzistas ankau en Esperanto: interjekcio, onomatopeo, Ia uzo de -as anstatau -is-tempo (en rakontado), forigo de la verbo, tripunkto, uzo de pligrandigaj kaj malgrandigaj sufiksoj por esprimi sentojn, sona plilautigo, aliordigo, ripeto ktp.
Krome, ekzistas en Esperanto aliaj sentesprimiloj, ekz.: la uzo de la afiksoj kiel sendependaj vortoj, kiel en ege bela, anstatau belega; la shanghebleco de la fraz-konstruo: mi emas kanti, mi estas kantema; A. farighis grafo, A. grafighis (chi lasta enhavas iom da moko); la verbigo de adjektivoj: el la maro roko grandegas; la uzo de adjektivoj, adverboj au substantivoj en ekkriaj frazoj: kiel blanka! kiom blanke! kia blanko!; la karesaj sufiksoj chj kaj nj: pachjo, panjo; ktp. Tiurilate estas tre utile legi la verkon de d-ro E. Privat "Esprimo de sentoj en Esperanto", el kiu estis transskribitaj la supraj ekzemploj.
Jen kelkaj portugalismoj kaj iliaj esperantaj tradukoj:
"Vou sair agora mesmo": mi estas tuj elironta.
"Que ingchnuo que fui!": kia naivulo mi (ja) estis!
"O pobre do menino": la kompatinda infano.
"Que inferno de casa!": kia infera domo!
"Que diabo esta voce a fazer aqui?": kion, al la diablo, vi faras tie chi?
"Eu e que nao tenho culpa": ne mi estas kulpa.
"Nao e o mar que afunda o navio, senao os ventos": ne maro dronigas shipon, sed la ventoj.
"Isto e que me admira"; jen kio min mirigas.
"Foi a mim que o senhor chamou?": chu ja min vi vokis?
"Eram eles que tao lamentosamente gemiam": estis ili, kiuj tiel plende ghemadis.
"Passar desta para a melhor": fari sian lastan translokighon.
"De o fora!, caia fora!" ("suma-se, rua!"): enpakighu kaj forighu, en bona ordo tra la pordo!
"Ele e meio pancada", au: "tem um parafuso frouxo": mankas klapo al lia kapo.
"Enlouqueceu, deu-lhe a doideira" lia cerbo iris promeni.
Esperanto, same kiel iu ajn idiomo, havas ankau idiotismojn: trafe au maltrafe (hazarde); vole-nevole (devigite); trafite! (ekzakte! ghuste!); perfekte kaj sen komo!(korektege!); jen staras la bovoj antau la monto! (tie kushas la problemo); nek pikite, nek hakite (nek io, nek alio); komenci de Adamo (ekde la komenco); li neniam venkis la alfabeton (li estas stulta); ktp.
Por diri, en familiara lingvo, ke iu peno estas vana, Esperanto utiligas plurajn idiotismojn, ekz.: cherpi akvon per kribrilo; batadi la venton; melki kaproviron; kalkuli mushojnktp.
Pri idiotismoj bonvolu legi la specialan chapitron en la verko de P. V. Lorenz "Esperanto sem Mestre", el kiu estis transskribitaj la supraj ekzemploj.
* * *
3.5.2. "Kiel oni tradukus en Esperanton tekstojn slangajn, popularajn au familiarajn?" (Burney).